OBRAŻENIA CIAŁA (RANY)- PIERWSZA POMOC

URAZ- działanie siły zewnętrznej na organizm.

Podział:

A) ze względu na czynnik uszkadzający

1. mechaniczne
2. termiczne
3. chemiczne
4. elektryczne
5. promieniowanie jonizujące i niejonizujące
6. akustyczne
7. psychiczne

B) ze względu na liczbę

1) pojedyncze

2) mnogie: – jednorodne - niejednorodne

OBRAŻENIE- fizyczne uszkodzenie ciała, będące wynikiem urazu.

Podział

1. Ze względu na uszkodzenia powłok ciała

1. zamknięte (tępe)
2. otwarte: - drążące, - niedrążące

2. Ze względu na liczbę obrażonych narządów:

1. jednorodne
2. wielonarządowe

RANY- wszystkie uszkodzenia tkanek, którym towarzyszy przerwanie ciągłości powłok ciała (skóry, błon śluzowych).

Podział

1. Ze względu na charakter otworów zewnętrznych:

1. rany o brzegach regularnych (gładkich): - cięte, rąbane, kłute
2. rany o brzegach nieregularnych- szarpane, tłuczone, miażdżone, kąsane,
3. rany postrzałowe

2. Ze względu na lokalizację: głowy, klatki piersiowej itd.
3. Ze względu na ciężkość zranienia: lekkie, średnio ciężkie, ciężkie, śmiertelne
4. Ze względu na liczbę:

1. pojedyncze
2. mnogie
3. mieszane – powstają na skutek działania kilku czynników jednocześnie.

Czynniki towarzyszące ranie:

1. uszkodzenie ciągłości przynajmniej powłok ciała
2. krwawienie (jeśli rana sięga poza naskórek)
3. ból (skutek uszkodzenia tkanek i pobudzenia receptorów bólowych – nocyreceptorów)
4. możliwość zakażenia (rana to otwarte wrota zakażenia- przez które może wejść drobnoustrój, ponadto może być zadana „brudnym narzędziem” lub być wynikiem ugryzienia)
5. zaburzenia funkcji danego narządu (im więcej uszkodzonych tkanek tym cięższe rany, im ważniejsze narządy tym, np. układ krążenia, nerwowy, oddechowy tym poważniejsze bezpośrednie zagrożenie życia)

Charakterystyka ran

Rana cięta- powstaje w wyniku działania ostrego , tnącego narzędzia- nóż, brzytwa. Przebieg rany prosty, nie sięga głęboko. Brzegi gładkie, równe, a otaczające tkanki nienaruszone. Przerwaniu ulega grubość skóry i ewentualnie głębiej położone tkanki. Duże krwawienie- jeśli przecięte naczynie. Po chirurgicznym zaopatrzeniu bardzo łatwo się goi. Z pozostawieniem niedużej blizny, np. rana pooperacyjna.

Rana rąbana- powstaje w wyniku działania ciężkiego, z ostrą krawędzią narzędzia (siekiera, tasak), godzącego z dużą siła prostopadle lub skośnie do powierzchni ciała. Ma charakter rany ciętej, ale jest od niej głębsza i większa. Powoduje rozległe uszkodzenia głębiej położonych tkanek.

Rana kłuta- powstaje w wyniku działania w głąb ciała narzędzia z ostrym końcem (nóż, bagnet, pręt gwóźdź). Ma niewielki otwór, sięga wąskim kanałem bardzo głęboko w ciało. Bardzo niebezpieczna, gdy dotyczy klatki piersiowej, brzucha. Przy usuwaniu narzędzia bardzo obfite krwawienie początkowo na zewnątrz, potem do wewnątrz organizmu. Łatwo ulega zakażeniu. Gojenie może być trudne i powodować rozległe blizny.

Rana szarpana – powstaje w wyniku działania narzędzia o tępych krawędziach (hak, drut kolczasty, gwóźdź), godzącego skośnie lub stycznie do powierzchni ciała. Na skutek pociągania dochodzi do rozrywania tkanek. Rana ma nieregularny kształt, poszarpane, nierówne brzegi. W głębi rany widać niekiedy strzępy oderwanych tkanek. Tworzą się zachyłki i szczeliny. Wskutek zakażenie zniszczonych, obumarłych tkanek rana źle się goi. Po zagojeniu pozostaje duża blizna.

Rana tłuczona- powstaje w wyniku działania narzędzia tępego lub o tępych krawędziach, godzącego z dużą siłą prostopadle lub skośnie do powierzchni ciała. Najczęściej powstaje na twardym kostnym podłożu. Brzegi nierówne, naskórek otarty, na dnie rany widoczne uszkodzone tkanki. Uszkodzone również otaczające tkanki. Może występować stłuczenie, obrzęk, podbiegnięcia krwawe (siniaki). Krwawienie zazwyczaj niewielkie.

Rana miażdżona- jest odmianą tłuczonej. Powstaje w wyniku działania bardzo dużej siły narzędziem tępym lub o tępych krawędziach godzącego prostopadle do powierzchni ciała, przygniecenia, przejechania, upadku z wysokości na twarde podłoże. Charakteryzuje się bardzo silnym bólem, niewielkim krwawieniem, rozległym uszkodzeniem okolicznych i głębiej leżących tkanek. Może występować złamanie lub zmiażdżenie kości.

Rana kąsana- powstaje w wyniku ugryzienia przez człowieka lub zwierzę. Brzegi i ściany rany nierówne, poszarpane, widoczne ślady zębów. Jest zakażona bakteriami z jamy ustnej i gardła, bardzo źle się goi.

Rana postrzałowa- powstaje na skutek zadziałania pocisków z broni palnej lub odłamków pocisków, min, granatów, bomb. Wyróżnia się 3 rodzaje ran postrzałowych:

A)styczna- tworzy się na skutek uszkodzenia zewnętrznej powierzchni ciała przez pocisk lub odłamek, przebiega w postaci bruzdy, ma otwór wlotowy, kanał rany lub odłamek, czasem przypomina ranę szarpaną

B) ślepa- tworzy się na skutek działania pocisku, który przebił powłoki ciała i uszkodził tkanki wewnętrzne, kończy się ślepo pociskiem lub odłamkiem, który utkwił wewnątrz ciała

C) przelotowa- w tym przypadku pocisk przebił powłoki ciała, uszkodził tkanki, a następnie opuścił ciał. Posiada wiec otwór wlotowy i znacznie większy wylotowy oraz kanał rany.

W ranach postrzałowych najczęściej największe uszkodzenia występują w kanale pocisku- energia posiadana przez pocisk przekazywana jest tkankom organizmu i powoduje ich rozległe uszkadzanie (tkanki uszkodzone nie musza być w torze pocisku). Obrażenia tym większe im większą pocisk miała energię.

Przebieg gojenia ran dzieli się na trzy okresy:

1)Oczyszczanie – powstanie skrzepu i rozwinięcie stanu zapalnego.

Rana wypełnia się skrzepem krwi. Skrzep krwi to “biologiczny opatrunek”. Chroni przed nadmiernym odwodnieniem rany i wtargnięciem do niej drobnoustrojów. Na brzegach rany gromadzi się włóknik, który stanowi „rusztowanie” dla powstającego strupa. Strup stanowi barierę ochronną dla nowopowstającej skóry. Rana ulega samooczyszczeniu. Napływają do niej komórki żerne (makrofagi), które oczyszczają ranę z obumarłych komórek.

2)Przebudowa- odrost nabłonka, naczyń, nerwów i migracja komórek.

Do rany wnikają naczynia krwionośne. W przypadku małych ran dochodzi do całkowitej regeneracji naskórka z zachowaniem warstwowego układu skóry. Kiedy rana jest zbyt głęboka lub obszerna, organizm nie jest w stanie odbudować wszystkich warstw skóry.

3)Obkurczanie i wytwarzanie blizny- synteza i uporządkowanie się kolagenu.

Przy głębokich ranach powstaje blizna. Blizna to nieuporządkowana odnowa tkanki skórnej. W trzecim okresie gojenia na brzegach rany odkłada się kolagen. Kolagen jest rusztowaniem dla powstającej blizny. Komórki tkanki łącznej ulegają namnożeniu, całość zaś pokrywają komórki nabłonka. 

Rodzaje gojenia rany:

1)przez rychłozrost (zrastają się brzegi rany bez widocznej ziarniny i klinicznie uchwytnych objawów zapalenia) – dotyczy ran ciętych, zaopatrzonych chirurgicznie. Trwa 6-7 dni. Zazwyczaj powstaje linijna blizna.

2)przez ziarninowanie – trwa dłużej, dotyczy ran zakażonych, rozległych, z ciałami obcymi, głębokich, z tkankami martwymi, skrzepami krwi. W trakcie gojenia się rana wypełnia się ziarniną (młodą tkanką łączną), która pokrywa się naskórkiem. Naskórkowanie rozpoczyna się od obwodu ku wnętrzu rany. Takie gojenie się wymaga starannej pielęgnacji i częstych zmian opatrunków. Blizna jest duża i widoczna. Niekiedy pojawiają się zmiany zabarwienia skóry.

3)gojenie pod strupem- odbywa się w płytkich ranach powierzchownych (nie została uszkodzona cała grubość skóry). Z wynaczynionej krwi i wydzieliny powstaje strup, okrywający szczelnie brzegi rany. W przypadku uszkodzenia tylko naskórka- odbudowuje się naskórek, przy głębszych rana wypełnia się ziarniną, a nad nią wytwarza się naskórek. Po zagojeniu się strup odpada samoistnie.

Czynniki wpływające na szybkość gojenia się rany:

1. siła i mechanizm urazu
2. czas i sposób zaopatrzenia rany- szybkie, prawidłowe i dokładne zaopatrzenie rany przyspieszają gojenie
3. rodzaj rany: cięte szybciej niż miażdżone
4. okoliczności rany: dłużej pogryzienia, rany brudne (zabrudzone drobnoustrojami, ciałami stałymi)
5. lokalizacja rany- dłużej w miejscach, które poruszają się (ręka, noga, okolice pachwin, ust)
6. czynniki współistniejące- złe odżywienie, podeszły wiek, cukrzyca, napromieniowanie (np. w leczeniu chorób nowotworowych)- wydłużają gojenie.

ZASADY PRZY OPATRYWANIU RAN:

1. Zapewnij poszkodowanemu prawidłową pozycję
2. Uspokój poszkodowanego, wyjaśnij mu, co zamierzasz zrobić
3. Jeśli możliwe- stój przodem do rannego i od strony uszkodzonej
4. Wykonaj opatrunek i mocowanie opatrunku w sposób dla ciebie najbardziej wygodny, ale tak, by nie spadł opatrunek.
5. Umyj ręce przed zaopatrywaniem rany, nałóż rękawiczki
6. Opatrunek jałowy umieść bezpośrednio na ranie.
7. Dotykamy tylko tej części opatrunku, która nie będzie przylegała do rany.
8. Jeżeli krew przeniknie przez opatrunek, nie zdejmuj go, załóż na wierzch następną warstwę materiału opatrunkowego.
9. Opatrunek nie może zaburzać krążenia, ale nie może się zsunąć- jeśli możliwe zostaw odsłonięte palce kończyn – będziesz widzieć, czy nie ma zaburzeń krążenia.

PIERWSZA POMOC

1. Oceń sytuację- zbierz od poszkodowanego (lub innych osób) informacje:

- jaki był mechanizm urazu (co uszkodziło ciało?)

- jaki przedmiot spowodował uraz (czym?)

- w jakich okolicach ciała (co uszkodzone?)

- czy istnieje ryzyko zakażenia (czy przedmiot był czysty, czy było to ukąszenie, ugryzienie?

- w jakim otoczeniu doszło do zranienia (w pracy, w domu, na polu)

- ile czasu upłynęło od zranienia

2. Oceń bezpieczeństwo- zapewnij bezpieczeństwo sobie i poszkodowanemu:

- jeśli nadal mu zagraża niebezpieczeństwo utraty życia- wynieś go

- ułóż w odpowiedniej pozycji, w zależności od urazu- nawet jeśli niewielka rana poszkodowany powinien leżeć lub siedzieć (możliwość omdlenia)

3. Oceń stan ogólny poszkodowanego: stan świadomości, oddech, krążenie
4. Wezwij specjalistyczną pomoc
5. Jeśli jest potrzeba reanimuj
6. Czynności pierwszej pomocy:

1. jeśli masywne krwawienie zewnętrzne natychmiast je zatamuj:

- odsłoń ranę, (nie dotykaj rękami bezpośrednio rany)

- nie wyjmuj przedmiotów w niej tkwiących (hamują krwawienie)

- na ranę położyć jałowy gazik, gazę lub inny materiał jałowy (nigdy wata, lignina), jeśli brak jest jałowego możemy np. użyć wyprasowanej bezpośrednio przed użyciem bielizny, ostatecznie materiał najbardziej czysty jaki posiadamy)

- ucisnąć ranę przez w/w środki

- unieść kończynę

- jeśli krwawienie nie ustaje można zastosować nadal uciskać ranę, kończyna uniesiona, można ucisnąć dodatkowo tętnicę powyżej krwawienia

- jeśli krew przesączyła opatrunki dokładamy kolejne (materiał nie stykający się bezpośrednio z raną nie musi być gazikiem, może to być wata, jeśli nie ma już materiału jałowego, może to być cokolwiek czyste)

- przy ranach miażdżonych- opaska uciskowa

* jeśli jednocześnie jest krwawienie i konieczność reanimacji: 1 ratownik reanimuje, 1 tamuje krwawienie; jeśli 1 ratownik- opaska uciskowa, reanimacja

2. jeśli nie jest masywne:

- odsłoń ranę

- jak najmniej poruszaj poszkodowanego (jeśli nie leży, nie siedzi – posadź, połóż)

- zdejmuj tylko niezbędne elementy odzieży (uwaga na wychłodzenie ciała) zaczynając od strony zdrowej

-dokładnie obejrzyj ranę (nie dotykaj rękami rany)

-oceń- co należy zrobić, jaki zastosować opatrunek

-zaopatrz ranę:

*załóż jak najszybciej suchy, jałowy opatrunek bezpośrednio na ranę (powinien być większy niż rana)

*nie usuwaj przedmiotów w niej tkwiących

* unieruchom , kończynę unieś ok. 30 cm od podłoża, zawieś na temblaku (działanie przeciwkrwotoczne, przeciwobrzękowe, przeciwwstrząsowe, przeciwbólowe)

7) pozostaw poszkodowanego w pozycji leżącej, półleżącej, siedzącej z podparciem (poszkodowany nie może obciążać chorej kończyny)

8) okryj poszkodowanego kocem, folią izotermiczną

9) nie pozostawiaj poszkodowanego samego – poczekaj do czasu przybycia pogotowia.

• postępowanie

jeśli rana jest duża j/w- wzywamy pomoc (pielęgniarkę, lekarza) (jeśli to możliwe)

jeśli ran jest mała:

1. posadź, połóż pacjenta (nawet jeśli tego nie chce- bo i tak zemdleje, zwłaszcza, gdy jest mężczyzną)
2. odsłoń ranę
3. ranę przemyj (nie dotykaj rany np. gazikiem nasączonym daną substancją- należy polać, spryskać itp.): wodą utlenioną, Octaniseptem, roztworem Rywanolu, woda przegotowana, woda bieżąca, jałowa, Aqva pro iniektjone, ), 0,9% NaCl, 10% NaCl, nadmanganian potasu, chlorheksydyna
4. okolice rany przetrzyj (wykonujemy to np. gazikiem nasączonym daną substancją- nie może ona wejść w ranę- ponieważ jest silnie drażniąca): roztworem alkoholu (etylowego 70%, spirytus salicylowy), jodyną, ciepłą wodą z mydłem
5. załóż jałowy opatrunek na ranę (opatrunek powinien być jałowy- strony przykładanej do rany nie można dotykać – chwytamy opatrunek- to czego dotknęliśmy powinno znaleźć się na brzegu zewnętrznym- nie bezpośrednio na ranie)
6. opatrunek może być nawilżony lekiem (suchy przykleja się do rany i przy zmianie opatrunku zregenerowany naskórek odejdzie wraz z opatrunkiem)- maścią z antybiotykiem np. Neomycyną, środkiem ściągającym i przeciwbólowym (Lignokainą), środkiem bakteriobójczym (Rywanolem, Octaniseptem, 0,9% NaCl, 10% NaCl, Nadmanganianem Potasu, Chlorheksydyną, Kwasem Bornym). Środek nakładamy lub polewamy nim gazik, niektóre- środki w sprayu – stosujemy bezpośrednio na ranę (nie dotykamy pojemnikiem rany) lub siateczka z lekiem (np. Bactigras- gaziczek nasączony maściami p/bólowymi, Srebro- metalowa siateczka) lub może być to gotowy opatrunek z lekiem np. Granuflex (czytamy wówczas instrukcje założenia opatrunku i wskazań).
7. Na opatrunek jałowy przykładamy kolejny jałowy lub czysty
8. Mocujemy opatrunek:

1. opaską dzianą (bandażem nieelastycznym)- zaczynamy od strony dalszej (zapobiegamy obrzękom), sprawdzamy czy nie jest zbyt ciasny (części dalsze nie mogą sinieć, blędnąć lub być przekrwione, pytamy pacjenta czy ręka nie drętwieje- po założeniu bandaża)- zawiązujemy koniec (lepiej zastosować do zamknięcia bandaża plaster, klips
2. plastrem - pytamy pacjenta, czy ma uczulenie na plastry (jakiego typu plastry)?

• plaster z opatrunkiem przy małych ranach
• dostosowujemy rodzaj plastra do wielkości rany- małe rany lepiej zaopatrywać plastrem papierowym, duże plaster szeroki
• na miejsca narażone na ocieranie- rany w okolicy stopy u osoby chodzącej- plaster z włókniny,
• rany w okolicach zgięć- plaster szeroki z możliwością wycinania odpowiedniego kształtu lub już ukształtowany

3. chustą trójkątną- temblakiem – duże rany zwłaszcza na kończynach
4. siatką (Codofix) – okolice głowy, u osób uczulonych na plastry, z zaburzeniami krążenia, ze skórą łatwo krwawiącą

9. opatrzone miejsce- jeśli krwawi- najlepiej unieść w górę, ułożyć tak kończynę, pacjenta, by nie napinał mięśni (wzrasta ból, obrzęk, krwawienie przy napinaniu
10. jeśli zmieniacie opatrunek- zapoznać się ze zleceniami (kiedy ma być zmieniany, czy nie ma tam siateczki /srebro, Bactigras/ lub części /Granuflex/, którą należy pozostawić), czy zmieniać tylko warstwę wierzchnią, czy całość itp.
11. Odnotować wykonanie/zmianę opatrunku i ewentualne uwagi dotyczące wyglądu rany, wydzieliny z rany, stopnia przesączenia opatrunku, czy zmian towarzyszących ranie w tkankach przyległych, np. wyprzenie, uczulenie itp.
12. Jeśli jest to nowa rana- zwłaszcza zabrudzona lub zanieczyszczona prawdopodobnie tężcem (gleba, kora, zbutwiałe części roślin, odchody zwierząt- zwłaszcza koni) pogryzienia przez zwierzęta – natychmiast kontaktujemy się z lekarzem- konieczna szczepionka przeciw wściekliźnie lub przeciwtężcowa.

Otarcia – objawy: punktowe krwawienia i wysięki, dość duża bolesność (dużo odsłoniętych zakończeń nerwowych. Łatwo zakażają się. Goją się szybko bez powstawania blizn.
Postępowanie:

1)oczyścić ranę i jej brzegi – gdy rana jest min. wielkości dłoni lub bardzo zanieczyszczona- konieczna kontrola lekarska

2)założyć opatrunek- najlepiej gdyby był nawilżony lekami , umocować go

3)zmiana opatrunku 1x dziennie

Rany cięte  Objawy: gładkie brzegi rany, silne krwawienie z rany, brak uszkodzenia tkanki sąsiadującej z raną, krwawienie jest dość silne- wygląda ono niebezpiecznie, jednak wypłukuje z rany brud i zarazki. Drobne rany goją się bez większych problemów. Trudne są głębsze przecięcia stawów i palców- niebezpieczeństwo naruszenia nerwów lub rozerwania ścięgien.

Postępowanie w przypadku małych, powierzchownych ran ciętych

1)Przez krótki czas umożliwić krwawienie w celu wypłukania brudu i zarazków.

2) Zdezynfekować ranę.

3) Zabezpieczyć ranę odpowiednim plastrem z opatrunkiem (w przypadku jałowego plastra dezynfekcja nie jest bezwzględnie konieczna).

4) Silniejsze krwawienie powstrzymać uciskiem z zewnątrz. W tym celu mocno przyłożyć do rany i docisnąć złożony kompres gazowy lub zwiniętą opaską z gazy.

Postępowanie w przypadku większych, a szczególnie głębszych i poszarpanych ran ciętych- zabezpieczyć ranę i koniecznie udać się do lekarza.

Do lekarza należy zgłosić również rany:

1)palców z uczuciem odrętwienia i ograniczoną ruchomością

2)gdy rany cięte pochodzą od noża lub innych ostrych narzędzi, które przed zranieniem stykały się z surowym mięsem.

3)rany cięte twarzy (zadbać o powstanie jak najmniejszej blizny).

Zmiana opatrunku- 1 x dziennie

Rany kłute-wyglądają niegroźnie, mogą sięgać głęboko(mogą być uszkodzone nerwy, ścięgna oraz narządów wewnętrznych bez widocznego krwawienia), przedmioty mogą być źródłem zakażenia (ciernie, drzazgi-obecność zarazków)

Postępowanie:

1)Drobne, płytko osadzone drzazgi można usunąć ostrą pęsetą.

2)Zdezynfekować ranę i zabezpieczyć ją plastrem lub jałowym opatrunkiem.

3) Konieczna interwencja lekarska gdy:

a) tkwi w ranie większe ciała obce/drzazga/- przykryć ranę i ciało obce, zabezpieczyć je przed przemieszczaniem

b)Nie da się całkowicie usunąć nawet małej drzazgi lub gdy po pewnym czasie następuje zapalenie tkanki,

Rany miażdżone i tłuczone, rany szarpane. Objawy: zazwyczaj rany tłuczone występują w częściach ciała, w których pomiędzy skórą a kością nie ma wystarczającej wyściółki, na przykład na głowie lub na kości piszczelowej. Brzegi nie są gładkie, lecz postrzępione. W ranach miażdżonych lub tłuczonych często obserwuje się przebarwienia(krwiaki). Są to krwawe wybroczyny do przyległej tkanki. W przypadku ran szarpanych otaczająca tkanka jest z reguły mniej uszkodzona. Wspólną cechą tych trzech rodzajów ran jest podwyższone ryzyko zakażenia ze względu na postrzę-pione brzegi rany. W przypadku ran szarpanych ryzyko jest jeszcze większe-powstają one często wskutek działania zanieczyszczonych przedmiotów.

Postępowanie:

1)Pierwsza pomoc:

a)Zabezpieczenie rany- zdezynfekować, zabezpieczyć opatrunkiem.

2)Jeśli jest duży krwotok- stosujemy opatrunek uciskowy.

3)Wszystkie typowe, mniejsze i większe rany miażdżone, tłuczone i szarpane powinien opatrywać lekarz i dopilnować podania szczepionki p/tężcowej lub p/wściekliźnie.

4)Jedynie bardzo małe, powierzchowne rany miażdżone, tłuczone i szarpane, które się nie rozwierają, można opatrzyć samodzielnie (koniecznie nawilż opatrunek środkami bakteriobójczymi)

5) zmiana opatrunku – wg zleceń- częściej niż 1 x dziennie (podczas zmiany obserwujemy, czy w tkankach pod i obok rany nie objawów infekcji- rumień, obrzęk- zwłaszcza chełbocąc, bolesność).

CIAŁA OBCE

CIAŁO OBCE TKWIĄCE W SKÓRZE

1. niewielkie ciała- ziarnko piasku, odłamki szkła usuwamy – najlepiej pęsetą lub wypłukaniem zimną wodą, wodą utlenioną
2. większe ciało, uszkadzające struktury pod skórą działa jak korek- nie można go usuwać (ryzyko krwotoku)- należy

1. wezwać specjalistyczną pomoc
2. odsłonić uszkodzoną okolicę
3. zatamować krwawienie przez uniesienie kończyny i zastosowanie ucisku po obu stronach ciała obcego
4. pozostawić ciało obce
5. wykonać opatrunek stabilizujący- ułóż 2 bandaże (gaziki) po obu stronach przedmiotu. Całą konstrukcję przymocuj do nieuszkodzonej okolicy ciała np. bandażem, plastrem. Nie zmieniaj przy tym położenia ciała obcego.
6. Unieś, unieruchom kończynę

CIAŁO OBCE W OKU

1. drobiny kurzu, rzęsy, owady:

1. posadź poszkodowanego tak, aby jego twarz była skierowana do światła
2. nie pozwól na pocieranie oka
3. umyj swoje ręce wodą z mydłem
4. rozdziel powieki swoimi palcami, poleć aby poszkodowany spojrzał we wszystkich kierunkach- obserwuj gałkę oczną
5. jeśli zauważysz ciało obce, przepłucz oko czystą wodą, wykorzystaj: aparat do płukania oka, kieliszek lub szklankę wypełnioną wodą (najlepiej przegotowaną) o temperaturze pokojowej. Zbliż naczynie tak, aby szczelnie przylegało do oka, każ otwierać i zamykać oczy
6. gdy przemywanie jest nieskuteczne, a ciało znajduje się na brzegu lub stronie wewnętrznej powieki usuń ciało wilgotnym rożkiem gazika lub chusteczki
7. gdy pomimo usunięcia ciała ból nie ustępuje- konieczna konsultacja okulistyczna

2. odrobiny szkła, metalu, ciało obce wbite w oko, oko uszkodzone na skutek urazu:

1. wezwij pomoc
2. ułóż poszkodowanego na plecach lub posadź z podparciem
3. zabroń poszkodowanemu ruszania oczami, pocierania, dotykania oka (zapobiega to większym urazom)
4. uspokój chorego
5. połóż na oczach opatrunek i przymocuj go bandażem lub CODEFIXEM (nie może uciskać oczu, zapobiega ruchom oczu)
6. jeśli w gałce tkwi duży przedmiot (ołówek)- unieruchom go za pomocą opatrunku stabilizującego (na zdrowe oko również układamy opatrunek).
7. Pozostań przy chorym

CIAŁO OBCE W NOSIE LUB UCHU

Powikłania:

1. ostre przedmioty- uraz nosa, ucha, zatkanie ich, zakażenie
2. nieostre- zakażenie (nieprzyjemny zapach, wydzielina), zatkanie dróg

1. ciało obce wystaje z nosa

a) zatkać drożny otwór nosa palca i nakazać wydmuchać

2. owad, luźne ciało w uchu- pochylić głowę stroną uchem z ciałem obcym w kierunku podłogi, kilkakrotnie potrząsnąć głową
3. jeśli w uchu tkwi przedmiot płukaniem wodą przemieścimy go głębiej, pęczniejące ciało- szczelniej wypełni otwór-

oprócz przypadków 1,2- należy natychmiast skonsultować się z laryngologiem, uspokoić dziecko, nie pozwalać mu dotykać obrażonego miejsca.

ZŁAMANIA, SKRĘCENIA, ZWICHNIĘCIA

Złamanie-pourazowe przerwanie ciągłości tkanki kostnej

Podział:

1. otwarte- dochodzi dodatkowo do przerwania ciągłości powłok ciała
2. zamknięte- nie doszło do przerwania ciągłości tkanek

Powikłania złamań:

1. pierwotne: uszkodzenie naczyń krwionośnych, limfatycznych, nerwów, mózgu, rdzenia kręgowego, narządów wewnętrznych
2. wtórne: zrost opóźniony, staw rzekomy, martwica jałowa, zrost w wadliwym ustawieniu, przykurcze, zapalenie kości, zespoły ciasnoty przedziałów powięziowych, porażenia nerwów, odleżyny.

Objawy złamania:

1. nagły ból po urazie
2. ból nasila się podczas ruchu w miejscu obrażenia lub sąsiednich stawach
3. obrzęk, wylewy krwawe, miejscowy wzrost temperatury ciała
4. krwawienie wewnętrzne lub zewnętrzne
5. zniekształcenie kończyny
6. widoczne odłamy kostne

Pierwsza pomoc

1. oceń sytuację
2. zapewnij sobie i poszkodowanemu bezpieczeństwo
3. oceń stan ogólny chorego
4. wezwij pomoc specjalistyczną
5. uspokój poszkodowanego
6. ułóż go w pozycji leżącej lub półleżącej, ewentualnie siedzącej (obrażenia kończyny górnej)
7. gdy jest złamanie otwarte lub rana- przetnij odzież nad raną lub rozbierz chorego
8. zaopatrz rany, zatamuj krwawienie
9. wykonaj tymczasowe unieruchomienie:

1. w złamaniach kości długich unieruchamiamy przynajmniej 2 sąsiednie stawy
2. w złamaniach stawów- unieruchamiamy wszystkie kości stawu
3. unieruchamiamy w ułożeniu fizjologicznym kończyny:

- staw barkowy – niewielkie odwiedzenie kończyny od tułowia (podłożyć np. watę pod pachę)

- staw łokciowy- kąt prosty (gdy uszkodzony nie zginamy)

- przedramię- położenie pośrednie między odwiedzeniem a nawracaniem

- staw promieniowo-nadgastkowy – kąt ok. 30o

- palce ręki- zgięcie dłoniowe

- staw biodrowy- lekkie zgięcie i odwiedzenie

- staw kolanowy- zgięcie pod kątem 30o- podłożyć watę pod kolano

- staw skokowy górny- kąt prosty

- staw skokowy dolny- ułożenie pośrednie między odwracaniem a nawracaniem

- palce stopy- w wyproście

10) wykonaj unieruchomienie w pozycji, w której znajduje się kończyna, gdy:

- jest to złamanie otwarte,

- kończyna po złamaniu znajduje się w pozycji niefizjologicznej

11) kończynę dolną unieś ponad serce, górną zawieś na temblaku

12) pozostaw odsłonięte palce stopy lub ręki

13 ) okryj chorego

14) kontroluj jego stan

15) rozmawiaj z nim

Zasady:

1. w pierwszej kolejności pomoc w zagrożeniu życia (krwotok, reanimacja)
2. nie poruszać uszkodzoną kończyną
3. nie zaopatrywać rany u chorego, który stoi
4. unieruchomienie wykonują przynajmniej 2 osoby- 1 podtrzymuje druga unieruchamia
5. rozbieramy od zdrowej kończyny
6. przenosimy chorego, tylko gdy to konieczne
7. przy złamanie otwartym nie uciskamy wystających kości
8. gdy unieruchamiamy kończynę górną zawieszamy ją na temblaku
9. gdy unieruchamiamy kończynę dolną między kończyny wsuwamy przekładkę, unieruchomić stopy, zawiązania po stronie zdrowej

SKRĘCENIA

Pourazowe uszkodzenie aparatu więzadłowo-torebkowego stawu

Objawy:

1. nagły ostry ból po urazie
2. obrzęk narastający po kilkunastu minutach od urazu
3. ograniczenie bólowe ruchów czynnych i bolesność przy ruchach biernych w stawie
4. zaburzenia czucia
5. krwiaki podskórne i śródstawowe
6. przy uszkodzeniu więzadeł ruchy patologiczne

ZWICHNIĘCIA

Pourazowe uszkodzenie stawu z całkowitą utrata łączności powierzchni stawowych.

Objawy:

1. nagły, silny ból
2. brak możliwości wykonywania ruchów w stawie, przymusowe ustawienie kończyny
3. obrzęk
4. krwiaki podskórne, śródstawowe, śródmięśniowe o różnej rozległości i gęstości
5. zniekształcenia stawu
6. zaburzenia czucia
7. zaburzenia ukrwienia i unerwienia
8. ból- dotykowy, uciskowy i przy próbie ruchu

Pierwsza pomoc:

1. ocen sytuację, bezpieczeństwo, stan ogólny poszkodowanego
2. zaopatrz ewentualne obrażenia (ranę, krwotok)
3. zastosuj postępowanie przeciwbólowe, przeciwobrzękowe, przeciwwstrząsowe:

1. posadź lub połóż poszkodowanego
2. wezwij specjalistyczną pomoc
3. zdejmij z uszkodzonej kończyny but, biżuterię, obrączkę, zegarek (narastający obrzęk uniemożliwi potem ich zdjęcie i zaburza krążenie krwi)
4. zapobiegaj ruchom w miejscu uszkodzenia
5. unieś i podtrzymaj (podkładka, temblak) uszkodzoną kończynę
6. zastosuj zimny okład (zimno obkurcza naczynia krwionośne- zapobiega obrzękowi)
7. obłóż uszkodzenie materiałem opatrunkowym, zabandażuj

4. przekaż poszkodowanego zespołowi medycznemu.

Zabronione- samodzielne ustawianie stawu.

KRWAWIENIA I KRWOTOKI

Krwotok- masywny wypływ krwi poza naczynie krwionośne wskutek przerwania jego ciągłości.

Objawy:

1. ogólne osłabienie
2. blada skóra, pokryta zimnym potem
3. niepokój
4. szum w uszach
5. zaburzenia widzenia
6. przyspieszone i słabo wyczuwalne tętno (nitkowate)
7. znaczne obniżenie ciśnienia krwi
8. zaburzenia świadomości
9. do utraty przytomności.

Pierwsza pomoc:

1. Ocen sytuację, bezpieczeństwo, stan ogólny (przytomność, oddychanie).
2. Wezwij pomoc
3. ułóż w odpowiedniej pozycji (leżącej, półleżącej)
4. Odsłoń uszkodzone miejsce
5. Zatamuj krwawienie:

1. unieś uszkodzoną kończynę powyżej poziomu serca
2. uciśnij poprzez jałowy opatrunek uszkodzone miejsce (palcami, ręką)- nie przy złamaniu kości czaszki
3. można ucisnąć tętnicę ramienną lub udową
4. wykonaj opatrunek uciskowy

6. unieruchom uszkodzoną kończynę (unieś powyżej poziomu serca)
7. zapewnij dalszą pomoc:

1. gdy mokry – zdejmij mokra odzież, by nie wyziębiał się
2. nie pozostawiaj go samego
3. utrzymaj kontakt słowny

8. Przekaż wszelkie informacje służbom ratowniczym

Opatrunek uciskowy-

Warstwy: jałowy materiał opatrunkowy bezpośrednio na ranę, gruba warstwa uciskowa z materiału opatrunkowego (gaza, wata), uciskające umocowanie podtrzymujące poprzednie warstwy (bandaż, chusta trójkątna).. Brak materiałów opatrunkowych- czysty materiał.

Opaska uciskowa- amputacja urazowa, brak efektu przy opatrunku uciskowym przy jednoczesnym pogarszaniu stanu chorego.. Wykonanie – materiał szeroki (min. 6 cm), założyć w 1/3 górnej części uda lub ramienia- nie na dłużej niż 1,5-2 h.

Krwotok z tętnic szyjnych- ucisk przez materiał opatrunkowy do kręgosłupa szyjnego.

Krwotok owłosionej skóry głowy, klatki piersiowej- ucisk obrażonego miejsca, potem umocować opatrunek, gdy widoczne tkanki mózgowe- nie uciskamy.

KRWAWIENIE WEWNĘTRZNE

Objawy:

- wstrząs

- wymioty treścią fusowatą lub świeżą krwią

- ciemne smoliste stolce lub z domieszką krwi

- krwiomocz

- krwioplucie

- obrzęk, zwiększone ocieplenie kończyny

Pierwsza pomoc:

1)oceń sytuację, bezpieczeństwo, wezwij pomoc specjalistyczną

2) ułóż w pozycji przeciwwstrząsowej – na twardym podłożu na plecach, głowa poniżej tułowia, kończyny dolne ok. 30 cm powyżej poziomu serca, przykryć

Krwawienie wewnątrzczaszkowe- wypływ krwi do przestrzeni nad lub podtwardówkowej

Objawy:

1)nudności i wymioty

2) bóle i zawroty głowy

3) zaburzenia świadomości

4) rozszerzenie źrenicy po stronie uszkodzenia

5) niedowład lub porażenie po jednej stronie

6) bradykardia

7) podwyższone ciśnienie tętnicze krwi

8) duszność

OPARZENIA

Obrażenie spowodowane przegrzaniem, zadziałaniem środków chemicznych lub energii promienistej z następstwem miejscowego i uogólnionego odczynu.

Ciężkie poparzenie (wymaga hospitalizacji, stanowi zagrożenie życia), to oparzenia:

- powyżej 15% ciała u dorosłych

- powyżej 5% u dzieci i osób powyżej 65 r.ż.

- okolic twarzy, uszy, oczu, szyi, rąk, stóp, krocza, dołów pachowych i podkolanowych

- dróg oddechowych

- oparzenia elektryczne, chemiczne

- powikłane innymi obrażeniami.

Stopnie oparzenia

I stopień: uszkodzony naskórek, obrzęk, zaczerwienienie, piekący ból, czas gojenia 3-6 dni, może pozostawić blizny.

II stopień: uszkodzony naskórek i skóra właściwa, pęcherz wypełniony płynem lub strzępki pęcherza, zaczerwienienie, tępy ból, gojenie od 2 do 6 tygodni, pozostawia niewielkie blizny (gdy zachowany pęcherz w całości) po przerostowe, powodujące przykurcze

III stopień: uszkodzenie również tkanki podskórnej, skóra twarda, sucha, nieelastyczna, bladożółta, brązowa, szara lub zwęglona, brak bólu, gojenie miesiące, lata, rana nie ma możliwości samoistnego wygojenia, wymaga wycięcia uszkodzonych tkanek i przeszczepu, blizny trudno się goją.

Pierwsza pomoc- oparzenie termiczne

1. oceń sytuację

1. rozpoznaj źródło oparzenia (pożar, para wodna, prąd elektryczny …)
2. ustal rodzaj palącego się materiału
3. sprawdź czy nie doszło do zatrucia gazami z palących się przedmiotów (np. gdy doszło do pożaru)

1. Zapewnij bezpieczeństwo sobie i poszkodowanemu

1. nie przechodź po łatwopalnym podłożu, ani pod palącym się sufitem
2. zachowaj odległość od zbiorników zawierających łatwopalne płyny
3. nie stój naprzeciw kierunku rozprzestrzeniania się płomienia (tunel, wąskie przejścia)
4. zastosuj prowizoryczne ubrania ochronne- rękawiczki, jakiekolwiek okulary, maski przeciw wdychaniu produktów spalania (chustka, szalik)
5. usuń z miejsca pożaru wszystkie łatwopalne materiały, butle z gazem itp.
6. Zamknij wentylację i system klimatyzacji (dostarczają powietrze potęgując pożar)
7. Zastosuj dostępne urządzenia gaśnicze (ga śnice, spryskiwacze)
8. Zanimwejdziesz sprawdź temperaturę panującą w pomieszczeniu- przyłóż grzbiet ręki do drzwi lub szpary między futryną a drzwiami, załóż maskę na twarz (wilgotny ręcznik, chustkę) lub owiń się w koc
9. Przytrzymaj drzwi przed ich otwarciem, odwróć twarz (nagłe otwarcie spowoduje wybuch ognia lub dymu)
10. W zadymionym pomieszczeniu poruszaj się na czworaka- dym ma tendencję do podnoszenia się
11. Ostrożnie podchodź do okien i oszklonych drzwi (ciśnienie wywołane przez ogień może spowodowac ich pęknięcie)
12. Do małych pomieszczeń lu strefy zadymienia wchodź z zawiązaną liną, której koniec – w celu ewentualnego odciągnięcia w razie niebezpieczeństwa- powinna trzymać druga osoba
13. Przenieś lub wyprowadź poszkodowanego z miejsca zagrożonego w miejsce bezpieczne
14. Przenieś poszkodowanego z płąnącego budynku przed jakimikolwiek innymi działaniami ratunkowymi

1. Zgaś palącą się lub tlącą odzież:

1. w celu zgaszena własnego ubrania: jedno ramię owiń wokół klatki piersiowej i przekręć się (przetocz) po ziemi, podłodze
2. gaszenie palącego się ubrania innej osoby: przewróć ją na plecy, szczelnie owiń kocem, płaszczem itp. (gdy p. będzie stał lu siedział , płomień wywoła oparzenia twarzy i dróg oddechowych)

palącego się ubrania nie gaś gwałtownym strumieniem wody bezpośredni na poszkodowanym (strumień wody zawiera tlen, który może nasilać palenie się be nzyny i syntetycznych materiałów ubraniowych)

1. zdejmij tlącą się lub przesiąkniętą gorącym płynem odzież

1. przetnij ostrożnie pasy, rękawy i ciasne części garderoby
2. zdejmij z palców poszkodowanego pierścionki, obrączki (powstaje obrzęk, który doprowadzi do niedokrwienia)
3. nie zdejmuj przez głowę odzieży nasączonej gorącym płynem
4. polej zimną wodą ubranie, które jest przesiąknięte gorącym płynem i dopiero wtedy je zdejmij- jeśli utrudnione jest zdejmowanie- rozetnij nożycami
5. nie zdejmuj tych części garderoby, które przylepiły się do rany oparzeniowej (obetnij je delikatnie wokół rany)

1. oceń stan ogólny poszkodowanego i wezwij specjalistyczną pomoc

1. objawy zatrzymania krążenia- resuscytacja
2. sprawdź, czy nie ma poparzenia dróg oddechowych (chrypka, zaburzenia połykania, sadza w nosie i ustach, zaburzenia przytomności)
3. podejrzewaj zatrucie u poszkodowanych w strefie zadymienia

1. Jak najszybciej przystąp do oziębiania oparzonej okolicy rany:

1. odsłoń oparzoną okolicę (nie trać czasu na odsłanianie całej kończyny)
2. w przypadku oparzeń goleni- zaopatruj ranę w pozycji siedzącej
3. w przypadku oparzeń innych okolic ciała- zaopatruj ranę w pozycji siedzącej z przykryciem dolnych części ciała wodoszczelną folią
4. w przypadku rozległych oparzeń- oziębiaj poszkodowanego w pozycji leżącej
5. oziębiaj kończynę stałym strumieniem wody (woda powinna płynąć słabym strumieniem, temperatura wody 8-18oC, polewać z odległości 10-15 cm przez 10-20 min, aż do ustąpienia bólu)
6. nie stosować lodu (spowoduje pogłębienie uszkodzenia tkanek), nie oziębiaj zbyt długo (można doprowadzic do hipotermii), nie oziębiaj przez zanurzenie w wodzie lub umieszczenie pod prysznicem (zwłaszcza dziecka)- obniża temperaturę wewnętrzna ciała- schładzaj tylko poparzone miejsce

1. Zaopatrz ranę oparzeniową

1. przykryj ranę jałowym opatrunkiem (lub najczystszym materiałem),jeśli rana nie wymaga pomocy lekarskiej zastosuj Phentanol, Dermazin lub gotowy opatrunek na oparzenia
2. nie stosuj opatrunków na twarz
3. nie stosuj przylepca
4. nie usuwaj pęcherza (jest naturalnym opatrunkiem)

1. Zaopatrz inne obrażenia
2. Zabezpiecz chorego przed wychłodzeniem
3. Zabezpiecz dalszą opiekę

1. poszkodowany przytomny, nie wymiotuje, nie ma nudności: podać płyn (herbata, woda) lub słaby roztwór soli (1 łyżeczka na litr wody)- 150 ml
2. podać leki przeciwbólowe

Pierwsza pomoc- oparzenie chemiczne

1. Ocen sytuację oraz bezpieczeństwo (zachowaj opakowanie po substancji)
2. zdejmij z poszkodowanego ubranie nasączone środkiem chemicznym (również z bielizną osobistą)- pamiętaj o swojej ochronie (rękawiczki, okulary)
3. Zneutralizuj środek chemiczny powodujący oparzenie:

1. substancje płynne- zmyć obfitą ilością zimnej wody (woda zanieczyszczona nie może kontaktować się ze zdrową skórą), gdy nie masz wody- usuń gazikiem lub czystą tkaniną
2. substancje suche- strzep lub zmieć je z rany i okolicy rany
3. w oparzeniach wapnem niegaszonym najpierw mechanicznie usuń wapno, a następnie spłukuj wodą oparzona okolicę

4. w przypadku oparzenia jamy ustnej u osób przytomnych – należy zalecić spożywanie dużych ilości płynów celem rozcieńczenia spożytych substancji
5. Nie wywoływać wymiotów- oparzą przełyk, gardło, jamę ustną
6. w przypadku oparzenia oczu:

1. zmyć substancją dużą ilością zimnej wody
2. zakryć szczelnie zdrowe oko (aby przypadkiem go nie podrażnić)
3. przemyj worek spojówkowy dużą ilością zimnej wody (od kącika przynosowego do zewnętrznego oka)
4. płukanie oka wykonuj co kilka minut przynajmniej przez 15 min
5. usuń z worka spojówkowego ciało parzące

7. Dalsze postępowanie podobnie jak w oparzeniach termicznych.

Pierwsza pomoc- oparzenia elektryczne

Prąd elektryczny powoduje:

- mrowienie i drętwienie palców, ból, skurcze mięśni, zaburzenia wzroku, słuchu i równowagi

- oparzenie termiczne (przy napięciu prądu do 1000V- oparzenia skóry; przy wyższym napięciu- narządów wewnętrznych- głównie mięśni)

- zaburzenia pracy układu nerwowego- od oszołomienia, przez zatrzymanie oddychania (uszkodzenie pnia mózgu), krążenia do utraty przytomności

- zatrzymanie krążenia (migotanie komór, zamknięcie naczyń wieńcowych)

- skurcz mięśni oddechowych.

Pomoc w oparzeniach niskonapięciowych (typowa instalacja elektryczna w budynkach)

1. Oceń sytuację, zadbaj o bezpieczeństwo

1. sprawdź, czy nie jest mokro w miejscu zdarzenia (woda przewodzi bardzo dobrze prąd)
2. przerwij obwód elektryczny- wyłącz bezpieczniki, wyciągnij wtyczkę
3. jeśli nie masz dostępu do sieci- znajdź suchy materiał izolacyjny (np. drewniany kij, gruba książka, stań za poszkodowanym i odepchnij go materiałem od źródła prądu

2. Oceń stan ogólny poszkodowanego – wezwij pogotowie-

1. zatrzymanie oddychania i krążenia- reanimacja
2. zachowany oddech- pozycja bezpieczna
3. zaopatrz oparzenia

Pomoc w oparzeniach wysokonapięciowych (linie energetyczne)

1. Oceń sytuację, zadbaj o bezpieczeństwo

1. Wezwij pomoc
2. Nie zbliżaj się do poszkodowanego (zachowaj odległość przynajmniej 18 m- możliwość przeskoczenia prądu)
3. Nie odsuwaj przewodów wysokiego napięcia (możliwość przeskoczenia prądu)
4. Gdy prąd wysokiego napięcia zostanie odłączony postępuj tak jak w porażeniu prądem niskonapięciowym.

ODMROŻENIA

Hipotermia (oziębienie, ochłodzenie) to stan, w którym temperatura narządów wewnętrznych spada poniżej 35oC, powodując uszkodzenia ogólnoustrojowe.

Odmrożenie to miejscowe uszkodzenie obwodowych części ciała (nos, ręce, uszy, stopy) spowodowane działaniem temperatury poniżej 0oC.

Odmrozina- stan zapalny skóry wywołany temperaturą 0-15oC oraz wilgocią. Objawy: skóra początkowo blada, drętwienie, pieczenie, następnie sinoczerwona, obrzęknięta, gorąca, pojawia się swędzenie, czasem guzowate nacieki, czasem pęcherze. Trwa lata- zaostrza się jesienią i zimą , zanika w lecie.

Objawy hipotermii:

1. początkowo: blada, zimna skóra, dreszcze, przyspieszenie tętna, oddechu, osłabienie poszczególnych części ciała, zawroty głowy, niepokój, dezorientacja
2. umiarkowane: ból z zimna, skurcze mięśni, dezorientacja, zobojętnienie, zaburzenia świadomości
3. ostre: zmniejszenie drżenia mięśni, kurczowe drżenia mięśni, wolny, płytki oddech, brak czucia bólu, zachowanie podobne do upojenia alkoholowego, utrata przytomności
4. krytyczne: głęboka utrata przytomności, słabe lub niewyczuwalne oddechy, wolne lub niewyczuwalne tętno, brak reakcji źrenic na światło, zimna skóra o sinozielonym zabarwieniu.

Pierwsza pomoc

1. Oceń sytuację, bezpieczeństwo, stan ogólny poszkodowanego
2. zabezpiecz poszkodowanego przed dalszym wychłodzeniem

1. przenieś/zaprowadź poszkodowanego do suchego, ciepłego miejsca
2. zdejmij z odmrożonych okolic ciała uciskające części garderoby- buty, skarpety, rękawice
3. zdejmij mokre ubranie poszkodowanego
4. ułóż poszkodowanego na plecach, okryj go kocem termicznym lub innym materiałem (wraz z głową i szyją)

3. Wezwij specjalistyczną pomoc
4. Jeśli doszło do zatrzymania krążenia- resuscytacja, ułóż poszkodowanego w pozycji bocznej
5. Jeśli poszkodowany jest przytomny- podaj do picia podaj herbatę z cukrem lub sokiem malinowym, nie podawaj alkoholu.

Odmrożenia

Objawy- stopnie

I stopień- uszkodzona powierzchowna warstwa skóry- zaburzenia czucia i zaczerwienienia skóry, po ogrzaniu- swędzę ie, zaczerwienienie, obrzęk i silne bóle

II stopień- uszkodzona powierzchowna warstwa skóry- pojawiają się pęcherze, dolegliwości mogą utrzymywać się kilka miesięcy po odmrożeniu

III stopień- cała grubość skóry- obrzęk, zaburzenia czucia, pulsujący ból, głębokie pęcherze, zawierające purpurowy lub podbarwiony krwią płyn, po 2 tygodniach w miejscu pęcherzy czarny strup, po wygojeniu trwałe przebarwienie, kłujące bóle, palenie i mrowienie przez kilka miesięcy

IV stopień- uszkodzona skóra, mięsnie, kości- całkowite zniesienie bólu, skóra marmurkowa, biało-żółta lub szaroniebieska, tkanki mogą być zamrożone, bardzo szybko ulegają martwicy, mumifikacja palców lub kończyn, leczenie chirurgiczne- często amputacja

Pierwsza pomoc

1. Oceń sytuację, bezpieczeństwo i stan ogólny
2. przenieś lub zaprowadź poszkodowanego do suchego i ciepłego miejsca
3. Zdejmij z odmrożonych okolic ciała uciskające części garderoby
4. ogrzewaj odmrożone części ciała w swoich rękach. Przemarznięte ręce poszkodowanego włóż pod jego pachy. W przypadku odmrożeń I stopnia poleć, by chory poruszał kończynami.
5. nie ogrzewaj odmrożonych części ciała nad ogniem, nie stosuj ani zimnej , ani gorące wody, nie nacieraj odmrożeń śniegiem, nie rób masaży, nie usuwaj pęcherzy
6. zanurz odmrożone części ciała w wodzie, rozpoczynając od temperatury 30oC i powoli przez 30 min podnoś temperaturę do 37oC (do osiągnięcia czerwonopurpurowego koloru tkanek)
7. bardzo delikatnie osusz odmrożone okolice.
8. w odmrożeniach głębokich nie stosuj ocieplania- zaopatrz je opatrunkiem
9. rany zaopatrz opatrunkiem
10. okryj poszkodowanego, podaj mu herbatę, sok malinowy
11. wezwij pomoc, w razie konieczności wykonaj reanimację.