UDZIELANIE PIERWSZEJ POMOCY

PIERWSZA POMOC- proste, natychmiastowe czynności ratunkowe wykonywane przez świadków lub uczestników wypadku przed przybyciem na miejsce zdarzenia zespołu ratownictwa medycznego.
Jest to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, wykonywanych przez osobę znajdującą się w miejscu zdarzenia , w tym również z wykorzystaniem udostępnionych do powszechnego obrotu wyrobów medycznych oraz produktów leczniczych.

Kazdy człowiek powinien znać podstawowe zasady pierwszej pomocy i udzielać jej przed przybyciem na miejsce zdarzenia ekipy ratownictwa medycznego.

Cele udzielania pierwszej pomocy:

• ratowanie ludzkiego życia
• ratowanie ludzkiego zdrowia
• ograniczenie skutków urazów i nagłych zachorowań
• opieka nad poszkodowanym

Epidemiologia stanów bezpośredniego zagrożenia życia wykazuje, że sa one powodowane czynnikami zewnętrznymi , czyli urazami czy zatruciami, nagłymi zachorowaniami lub ostrymi stanami istniejących wcześniej schorzeń.

Zaburzenia, które mogą przyczynić się do śmierci:

• niedrożność dróg oddechowych
• utrata przytomności
• nagłe zatrzymanie oddychania i krążenia
• masywne krwawienia
• rozległe oparzenia
• wychłodzenie organizmu
• zatrucie
• rozległe obrażenia różnych okolic ciała

W/g ustawy z dn. 8. IX. 2006r. o Pańswtowym Ratownictwie Medycznym, stan nagłego zagrożenia zdrowotnego to
" Stan polegający na nagłym lub przewidywanym w krótkim czasie pojawieniu się objawów pogarszania zdrowia , którego bezpośrednim następstwem może być poważne uszkodzenie funkcji organizmu lub uszkodzenie ciała, lub utrata życia, wymagający podjęcia natychmiastowych medycznych czynności ratunkowych i leczenia..."

Czynności ratunkowe wykonywane w ramach pierwszej pomocy na miejscu wypadku:

• rozpoznanie stanu bezpośredniego zagrożenia życia
• wezwanie służb ratunkowych
• ewakuacja ze strefy zagrożenia lub usunięcie czynnika szkodliwego 
• resuscytacja krążeniowo oddechowa
• zatamowanie ewentualnego krwawienia zewnętrznego
• zaopatrzenie rany
• wykonanie unieruchomienia w przypadku urazu kostno stawowego
• ułożenie poszkodowanego w pozycji bezpiecznej
• zapewnienie poszkodowanemu komfortu termicznego
• zapewnienie poszkodowanemu komfortu psychicznego

W stanach bezpośredniego zagrożenia życia szybkie i właściwe udzielenie pierwszej pomocy może decydować o przeżyciu poszkodowanego.
Udzielanie pierwszej pomocy poszkodowanemu jest prawnym i moralnym obowiązkiem każdego uczestnika, świadka lub sprawcy zdarzenia.

OGÓLNE ZASADY POSTĘPOWANIA NA MIEJSCU WYPADKU:

1. OCENA SYTUACJI
- co się stało i jakiego typu jest zdarzenie
-czy na miejscu zdarzenia występują jakieś zagrożenia
-okoliczności i przyczyny wypadku
-ilu jest poszkodowanych
-czy zagrożone jest czyjeś życie
-czy poszkodowany choruje
-czy poszkodowany przyjmuje jakieś lekarstwa, jakie?
-czy przy poszkodowanym znajdują się jakieś przedmioty mówiące o przyczynie wypadku (np. bransoletka o cukrzycy)
-czy dostępna jest apteczka pierwszej pomocy
-czy w pobliżu znajduje się automatyczny defibrylator (AED)
-jaki był mechanizm urazu
-czy będzie potrzebna pomoc specjalistyczna
-czy mogą mi pomóc inni świadkowie wypadku

2. OCENA BEZPIECZEŃSTWA
przyczyny wypadku mogą również stanowić zagrożenie dla osoby ratującej życie poszkodowanemu.
Sprawdzamy więc bezpieczeństwo osoby poszkodowanej oraz bezpieczeństwo własne osoby udzielającej pomocy.

3. PIERWSZA POMOC / czynności
- wstępna ocena poszkodowanego (ocena podstawowych funkcji życiowych)
  ocena stanu świadomości
  ocena obecności prawidłowego oddechu
-wezwanie służb ratunkowych
-wstępne badania urazowe poszkodowanego
-likwidacja stanów bezpośredniego zagrożenia życia
-szczegółowe badanie poszkodowanego
-zaopatrzenie obrażeń ciała
-ułożenie poszkodowanego w pozycji bezpiecznej

Ocena podstawowych funkcji życiowych i wstępne badanie urazowe pozwolą ocenić stan poszkodowanego i wybrac tryb postępowania ratunkowego. Głównym celem tych czynności jest identyfikacja stanów bezpośredniego zagrożenia życia.
Próby stawiania rannego na nogi, przenoszenie go bez potrzeby, mogą być przyczyną dodatkowych urazów lub pogłębić powstałe już obrażenia.

4. OCENA STANU ŚWIADOMOŚCI

Jest to próba nawiązania kontaktu słownego z poszkodowanym , oraz badaniu jego wrażliwości na bodźce bólowe.
- podchodzimy i głosno pytamy co sie stało
-powtórzyć pytanie jeśli chory nie odpowiada lub mówi niewyraźnie (czy mnie słyszysz, czy wszystko w porządku itp. )
-polecić wykonanie prostych czynności, np. otwórz oczy
- przy braku odpowiedzi dotknąc dłonią czoła, policzka poszkodowanego , ucisnąc kilka razy płatek ucha, delikatnie potrzasnąć jego ramionami

Osoba nieprzytomna nie reaguje na próby nawiązania kontaktu słownego, ani na bodźce bólowe. Zaburzenia świadomości poszkodowanego po urazie mogą być objawem niedotlenienia, wstrząsu, obrażen czaszkowo mózgowych lub napadu drgawkowego. Podczas wstępnego badania poszukujemy przyczyn zaburzenia świadomości.

5. OCENA ODDYCHANIA

Polega na stwierdzeniu za pomocą wzroku , słuchu i dotyku prawidłowego oddechu u poszkodowanego. W tym celu nalezy pochylić się nad twarzą poszkodowanego , udrożnić jego drogi oddechowe (odchylić głowę do tyłu, unieść żuchwę, przysunąć swój policzek i ucho do ust ofiary)W ten sposób można usłyszeć szmer oddechu i poczuć jego ciepło na policzku. Jednocześnie patrzymy na klatkę piersiową i obserwujemy jej ruchomość
Dodatkową ocenę oddechu możemy uzyskac kładąc rękę na klatce piersiowej poszkodowanego i wyczuwać jej ruchomość.
Na badanie oddechu nalezy przeznaczyć ok 10 sekund. Czas ten pozwoli na dokładną ocenę oddychania, i uniknięcie pomyłki.

czestość oddechowa

niemowlę 30-50 oddechów na minutę
dziecko 2-3 latka 24-40 odd. / min
7-8 lat dziecko 17-23 odd./min
dziecko 10-14 lat 13-19 odd./min
dorosły 10-20 odd./min (średnio 14-16)

Osoby udzielające pierwszej pomocy powinny wezwać pomoc specjalistyczną i przystąpić do resuscytacji krążeniowo oddechowej zawsze gdy poszkodowany jest nieprzytomny lub nie oddycha.

6. WEZWANIE SŁUŻB RATUNKOWYCH

7. WSTĘPNE BADANIE URAZOWE POSZKODOWANEGO

polega na ocenie poszkodowanego w celu stwierdzenia obrażeń stanowiących bezpośrednie zagrożenie życia tj. masywne krwawienie, złamanie wielu żeber (wiotka klatka piersiowa), rana kłuta klatki piersiowej lub brzucha, rana postrzałowa, odma opłucnowa zastawkowa (tzw.odma prężna), tkliwy wzdęty brzuch, niestabilność miednicy, złamanie obu kości udowych. Po stwierdzeniu obrażeń nalezy je natychmiast zaopatrzyć.
Badanie należy wykonywac dwiema rękami. Polega ono na lekkim uciskaniu całego ciała poszkodowanego - okolica po okolicy- przy jednoczesnej wnikliwej obserwacji (zasada: patrz i wyczuj).
badanie rozpoczyna się od głowy i szyi, zwracamy uwagę na stan żył szyjnych , krwawienia zewnętrzne.
Stwierdzenie wypełnienia żył szyjnych jest objawem pomocnym w rozpoznaniu ODMY PRĘŻNEJ.
Zapadnięte żyły szyjne mogą wskazywać na WSTRZĄS HIPOWOLEMICZNY.
Ofiarom wypadków drogowych oraz upadków z wysokości nalezy unieruchomić szyjny odcinek kręgosłupa.
Następnie trzeba ocenić klatkę piersiową. Zwracamy uwagę na ruchomość ścian klatki piersiowej, przede wszystkim na jej niestabilność i obecność ruchów asymetrycznych, oraz stwierdzić występowanie bolesności , ran, ciał obcych.
Kolejną ocenianą okolicą jest brzuch. Nalezy go obejrzeć, ocenić jego uwypuklenie, stwierdzić obecność ran i ciał obcych, a następnie delikatnie obmacać aby ocenić tkliwość i występowanie obrony mięśniowej.
Przez delikatne ściśnięcie talerzy biodrowych trzeba ocenić ewentualne obrażenia miednicy. Stwierdzenie niestabilności wskazuje na złamanie. nalezy uważać, bo może mu towarzyszyć krwawienie wewnętrzne zaotrzewnowe.
Badanie kończyn rozpoczyna się od ud. Następnie ocenia się golenie i stopy. Potem od ramion w kierunku rąk.
Podczas badania kończyn szukamy zniekształceń.
W przypadku obrażeń uogólnionych po ocenie podstawowych funkcji życiowych - zwłaszcza gdy poszkodowany jest nieprzytomny- nalezy zawsze wykonać wstępne badanie urazowe. Natomiast w przypadku obrażeń miejscowych gdy ich mechanizm nie wskazuje na zagrożenie życia i dotyczy jednej okolicy ciała , a w ocenie wstępnej nie stwierdzono odchyleń od normy (poszkodowany przytomny, prawidłowo oddychający bez utraty przytomności , nie podający innych dolegliwości ) badanie szczegółowe wówczas nie będzie konieczne.

8. SZCZEGÓŁOWE BADANIE POSZKODOWANEGO

Gdy nie są konieczne czynności resuscytacji krążeniowo oddechowej należy przystąpić do badania szczegółowego. Musi być ono przeprowadzone szybko i dokładnie, a jednocześnie delikatnie by nie przysporzyć poszkodowanemu dodatkowego bólu . W trakcie tego badania można stwierdzić obrażenia dodatkowe lub przeoczone w czasie wstępnego badania
Podczas badania zawsze obserwujemy twarz chorego przytomnego . Pytamy o zawroty głowy, ból , nudności, wymioty, uczucia ciepła lub zimna, ogólnego osłabienia, wzmożonego pragnienia, zaburzenia ostrości wzroku, obserwujemy ruchomość gałki ocznej.

a. BADANIE GŁOWY

Należy przesuwać dwiema rękami po głowie w celu wykrycia obrzęków lub ran, czy złamań.
- krwiak w okolicy wyrostka sutkowego (objaw Battleya) podejrzenie złamania kości skalistej

b. BADANIE TWARZY

nalezy zwrócić uwagę na zabarwienie skóry i jej temperaturę.
- skóra blada, sina, czerwona -podejrzenie zaburzeń oddychania i krążenia krwi
-skóra zimna, blada, pokryta potem- podejrzenie wstrząsu
- krwiaki wokół oczy (krwiaki okularowe)- świadczą o złamaniu podstawy czaszki

c. BADANIE NOSA

nalezy zwrócić uwagę na
- utrata węchu, świadczy o złamaniu podstawy czaszki
- bolesność uciskowa, krwawienie- podejrzenie złamania kości nosa
- obecność sadzy w nozdrzach- podejrzenie oparzenia
- wypływ płynu mózgowo rdzeniowego- podejrzenie złamania podstawy czaszki

d. BADANIE USZU 

nalezy stwierdzić czy poszkodowany słyszy jednakowo obydwoma uszami i czy występuje wypływ płynu mózgowo rdzeniowego- złamanie podstawy czaszki

e. BADANIE OCZU

oczy trzeba badać równocześnie, nalezy zwrócić uwagę na ich wielkość i równość
-nierówność źrenic- zaburzenia ośrodkowego układu nerwowego
oczy powinny być równe i reagować na światło
należy poszukiwać ciał obcych i wylewów krwawych na gałce ocznej.

f. BADANIE JAMY USTNEJ

nalezy zwrócić uwagę na prawidłowość funkcji oddychania

• obecność chrypki, zaburzeń połykania- podejrzenie oparzenia
• specyficzny zapach z ust poszkodowanego- podejrzenie cukrzycy
• należy stwierdzić obecność ciał obcych , resztek pokarmów, krwi oraz uszkodzonych protez zębowych gdyż mogą one spowodować niedrożność dróg oddechowych.

Oglądając wargi trzeba przyjrzeć się ich zabarwieniu:

• zasinienie może wskazywać na niedotlenienie
• obecność ran i oparzeń- wskazuje na zatrucie

 g. BADANIE SZYI

rozpoczynamy od rozluźnienia odzieży, następnie dwoma rękami przesuwamy po karku od podstawy czaszki do barków starając się wyczuć miejsca wrażliwe na dotyk- podejrzenie ran, złamań.

h. BADANIE KLATKI PIERSIOWEJ

zwracamy uwagę na jej budowę, regularność i symetryczność oddechów.
-nieprawidłowa ruchomość z jednej strony , tzw. powłóczenie, świadczy o złamaniu żeber
badając dwoma rękami trzeba wyczuć miejsca wrażliwe na dotyk- podejrzenie ran i złamań. Szczególnie niebezpieczne są rany kłute klatki piersiowej. Badając obojczyki nalezy ocenić ich kształt i bolesność uciskową- podejrzenie złamania.

i. BADANIE BRZUCHA

trzeba poszukiwać miejsc wrażliwych na dotyk, w przypadku obecności bólu obrzęku, należy podejrzewać występowanie obrażeń wewnętrznych. Podczas badania nalezy stwierdzić czy poszkodowany kontroluje czynności fizjologiczne i czy nie występują krwawienia z naturalnych otworów ciała- podejrzenie obrażeń narządów wewnętrznych.

j. BADANIE KOŃCZYN

każdą kończynę należy badać osobno, trzeba sprawdzić swobodę ruchów, oraz stwierdzić czy nie występują obrzęki , deformacje, bolesność uciskowa, nienaturalne ustawienia, zaburzenia ruchomości i czucia- podejrzenie, ran, złamań, oparzeń, odmrożeń

Poszkodowanego nalezy badać w takiej pozycji w jakiej znajduje się po urazie, a osobie nieprzytomnej przede wszystkim trzeba udrożnić drogi oddechowe. Gdy podczas badania stwierdzi się pogorszenie stanu poszkodowanego nalezy je przerwać i przystąpić do ratowania życia.
Po zakończeniu szczegółowego badania nalezy zaopatrzyć ewentualne rany.

9. DALSZA OPIEKA NAD POSZKODOWANYM

- wygodne ułożenie
- komfort termiczny
-komfort psychiczny
-zabezpieczenie rzeczy poszkodowanego
-przekazać informacje o poszkodowanym ekipie medycznej i o czynnościach w czasie udzielania pierwszej pomocy

źródło: " Pierwsza pomoc- podręcznik dla studentów medycyny" dr n. med. Mariusz Goniewicz