UKŁAD POKARMOWY i TRAWIENIE (anatomia dla poczatkujących)

 18+
"Filmik przedstawiony w tym materiale 'Anatomia dla początkujących' przeznaczony jest dla ludzi o naprawdę mocnych nerwach.
Jego gospodarzem jest Dr Gunther von Hagens, niemiecki lekarz, patomorfolog i anatom, wynalazca
plastynacji - lepiej znany jako Doktor Śmierć.Dr Gunther von Hagens to twórca Plastinarium
- ośrodka preparacji zwłok metodą plastynacji, znajdującego się w niemieckim mieście Guben. Program nagrano w Instytucie Plastynacji w Heidelbergu  w Niemczech w obecności dawców ciał i studentów. Wszystkie wykorzystane ciała były przekazane  przez ich właścicieli na cele naukowe."

Układ pokarmowy to układ narządów służący do pobierania, trawienia i wchłaniania pokarmu oraz usuwania niestrawionych resztek. Przekształca spożywany pokarm w energię i składniki odżywcze , których organizm potrzebuje do spełnienia różnych funkcji życiowych.
Układ pokarmowy składa się z :
-jamy ustnej
-gardła
-przełyku
-żołądka
-jelita cienkiego (dwunastnica, jelito czcze, jelito kręte)
-jelito grube (jelito ślepe- kątnica, okrężnica, odbytnica)
-duże gruczoły trawienne ściśle związane z trawieniem pokarmowym ( wątroba, trzustka)

JAMA USTNA
  dzieli się na przedsionek między łukami zębowymi, a wargami i policzkami oraz jamę ustną właściwą.
Wyróżniamy w niej: łuki zębowe, podniebienie twarde (kostne), podniebienie miękkie, dno jamy ustnej, cieśń gardzieli (na górze łuki podniebienne, języczek, na dole migdałki)
-zęby tworzą dwa łuki:  szczękowy i żuchwowy
Człowiek ma 2 pokolenia zębowe: mleczne (20) i stałe (32)
Zęby człowieka służą do rozdrabniania pożywienia. Ząb składa się z korony, szyjki i korzenia (lub korzeni). Wewnątrz znajduje się komora wypełniona miazgą zęba, w której leżą naczynia i nerwy. Zęby buduje zębina. U człowieka wyróżnia się rodzaje zębów: siekacze, kły, zęby przedtrzonowe i zęby trzonowe.
Rosną w zębodołach pokrytych błoną śluzową - dziąsłem.

- język to wał mięśniowy pokryty śluzówką. Składa się z (od przodu) końca, trzonu i nasady.
Na języku znajdują się kubki smakowe odpowiedzialne za narząd smaku (zmysł)
Język uczestniczy w połykaniu pokarmu , żuciu oraz jest narządem mowy.

- ślinianki : wyróżniamy parzyste i nieparzyste, znajdują się pod językiem, pod żuchwą, na języku, podniebieniu, na policzkach i w okolicy warg. Wydzielają 1,5 litra śliny na dobę.
Ślina zmiękcza kęsy jedzenia, rozpuszcza składniki przechodząc do roztworów, pokrywa kęsy śluzem i zlepia co ułatwia połykanie, wstępnie trawi cukry (amylaza) hamuje wzrost bakterii.
Wydzielanie śliny jest zależne od układu nerwowego autonomicznego.
W skład śliny wchodzą:
woda, sole mineralne, mucyna (daje poślizg) amylaza (trawi cukry), częściowo ptialina (jest to enzym trawienny z grupy amylaz zawarty w ślinie, katalizujący rozkład skrobi i glikogenu, wytwarzany przez śliniankę przyuszną i podżuchwową)

- gardło- łączy się z przełykiem przez cieśń gardzieli, to maczugowata cewa włóknisto mięśniowa , w której krzyżuje się droga pokarmowa i oddechowa. Światło gardła wyściela błona śluzowa z nabłonkiem migawkowym. Błona mięśniowa buduje mięśnie ściany tylnej i bocznej. Najważniejszą tętnicą doprowadzającą krew do gardła jest tętnica gardłowa wstępująca odchodząca od tętnicy szyjnej zewnętrznej . Część nosowa gardła unerwiona jest czuciowo przez nerw trójdzielny głównie za pośrednictwem zwoju skrzydłowo-podniebiennego.

- przełyk  jest narządem w kształcie rury o długości ok. 25cm, jest zaopatrzony w ścianki mięśniowe, których rola polega na transportowaniu pożywienia z gardła do żołądka. Ciągnie się on od gardła, przemierza jamę piersiową, przechodzi przez przeponę i w jamie brzusznej uchodzi do jamy żołądkowej.
Jest to najwęższa część układu przewodu pokarmowego. Od góry łączy się z gardłem, od dołu z żołądkiem.
Jego funkcją jest uczestnictwo w procesie połykania i przemieszczania pokarmu.
Przełykanie jest złożonym mechanizmem. Pierwsza jego faza jest świadoma i dobrowolna: podczas przeżuwania pożywienia język popycha kęs pokarmu do podniebienia i dalej w kierunku gardła. Następnie zachodzą po sobie różne automatyczne czynności: ścianki gardła zwężają się i popychają pokarm do przełyku, podczas gdy podniebienie miękkie unosi się, blokując dojście do jamy nosowej, nagłośnia - chrząstka działająca jak zatyczka zamyka dojście do krtani, zapobiegając przypadkowemu przedostaniu się pożywienia do dróg oddechowych. W przełyku fale skurczów ścianek sprawiają, że pokarm przedostaje się w dół, aż w końcu trafia do żołądka.

Nawet wówczas, gdy nie spożywamy pokarmu, proces połykania powtarza się nieprzerwanie - połykamy ślinę średnio 70 razy na godzinę w stanie aktywności i ok. 10 razy na godzinę podczas snu.

- żołądek

Żołądek stanowi najszerszą część układu pokarmowego o workowatym kształcie. Pokryty jest otrzewną. leży ukośnie od góry, ku dołowi i stronie prawej pod przeponą, w okolicy nadbrzusza i podżebrza lewego.
Rozpoczyna się wpustem, dno przechodzi w trzon. Od góry łączy się z przełykiem, od dołu z dwunastnicą.
Mięśniówka żołądka jest gruba i składa się z 3 warstw. W tkance śluzowej znajdują się gruczoły żołądkowe właściwe (w dnie i trzonie- wydzielają kwas solny i pepsynogen), oraz gruczoły odźwiernikowe (wydzielają śluz- okolica odźwiernikowa)
Enzymy żołądkowe to pepsyna, ketapsyna, podpuszczka, kwas solny
Mięśniówka żołądka powoduje ruchy jego ścian co pozwala mieszać się treści pokarmowej z sokiem żołądkowym . Przy udziale enzymów w żołądku odbywa się trawienie białek, kontynuuje się rozkład cukrów rozpoczęty jeszcze w jamie ustnej przez ptialinę.
W żołądku wydziela się także czynnik Castle'a ( glikoproteina wytwarzana przez komórki okładzinowe śluzówki żołądka )  , który wiąże się z witaminą B12 i umożliwia jej wchłanianie w jelicie cienkim.
funkcje żołądka: gromadzi i przechowuje pokarm, trawi pokarm, wyjaławia pokarm.
Sok żołądkowy i jego skład:
-kwas solny
-enzymy trawienne
-sole mineralne
- woda
żołądek wydziela śluz
funkcje kwasu solnego; bierze udział w trawieniu białek, obniża pH treści żołądkowej do poziomu niezbędnego do aktywacji pepsynogenu, powstrzymuje rozwój bakterii.
enzymy trawienne
- pepsynogen- trawi białko (po zaktywizowaniu do pepsyny)
-lipaza żołądkowa trawi tłuszcze
- śluz żołądkowy zabezpiecza komórki narządu przed samo strawieniem

Część wpustowa żołądka uniemożliwia cofanie się treści pokarmowej, zaś część odźwiernikowa działa jak zatyczka zatrzymując pokarm przygotowywany do dalszego trawienia. Stąd kęs pokarmowy jest przepuszczany do dwunastnicy - pierwszego odcinka jelita cienkiego.

- dwunastnica to początek jelita cienkiego. Uchodzą do niej przewody wyprowadzające dwóch największych gruczołów: trzustki i wątroby.
Ma kształt podkowy, w jej ścianie leży wzniesienie (brodawka), do której uchodzą:
-przewód żółciowy wspólny
-przewód trzustkowy
otoczone zwieraczem

- trzustka  leży za otrzewnowo przy tylnej ścianie jamy brzusznej poziomo, za żołądkiem, objęta dwunastnicą. Składa się z głowy, trzonu i ogona. Ma budowę zrazikową. W zrazikach są pęcherzyki wydzielające enzymy . Pomiędzy nimi leżą wyspy odmiennych komórek- WYSPY TRZUSTKOWE LANGERHANSA, które wydzielają hormony.
Wydzielina z pęcherzyków poprzez przewód trzustkowy odprowadzana jest do dwunastnicy, natomiast hormony do krwi.
Funkcje trzustki:
- wytwarza sok trzustkowy, w skład którego wchodzą : enzymy trawienne białka (trepsyny, erypsyny), enzymy trawiące cukry (amylaza trzustkowa) i trawiące tłuszcze (lipaza)
- w wyspach wytwarzana jest w komórkach Beta insulina (reguluje przemianę węglowodanową), w komórkach Alfa powstaje glukagon (podnosi poziom cukru we krwi), w komórkach Gamma- somatyna, w komórkach Delta - polipeptyd trzustkowy.

-wątroba leży pod przeponą większą częścią w prawym podżebrzu i nadbrzuszu. Dzieli się na płaty. Zawiera dwa rodzaje krążenia
- układ tętniczo -żylny (odżywia wątrobę)
-układ żylno- żylny (wrotny) gdzie do wątroby żyłami z narządów przewodu pokarmowego i ze śledziony dochodzą produkty wchłonięte w tych organach.
Komórki wątrobowe to HEPATOCYTY .
Na dole wątroby znajduje się woreczek żółciowy (pęcherzyk) , do którego spływa wytwarzana przez wątrobę żółć. W woreczku jest zagęszczana , a następnie wpuszczana do dwunastnicy. Żółć zawiera: sole kwasów żółciowych - konieczne do emulgacji (rozbijania) tłuszczów, barwniki żółciowe (bilurubina ) i cholesterol.
Funkcje wątroby: 
- tworzenie żółci (magazynowanie i uwalnianie)
- magazynowanie i uwalnianie węglowodanów:
   a) do wątroby dociera glukoza, która zmieniana jest w glikogen
   b) z substancji nieglukozowych wytwarza glukozę i zamienia w glikogen
   c) gdy we krwi brakuje glukozy , wątroba ją uwalnia (uzupełnia glikogen)
- metabolizm białek (wychwytuje aminokwasy i z nich tworzy większość potrzebnych białek)
-metabolizm tłuszczów
- metabolizm cholesterolu
- magazyn witamin A,D,B12
- wytwarza czynniki krzepnięcia krwi
- detoksykacja (w tym także leków)
- termoregulacja (wytwarza ciepło)
- bierze udział w tworzeniu i niszczeniu czerwonych krwinek


- jelito czcze i kręte- leżą wewnątrz- otrzewnowo , zawieszone są na KREZCE, która łączy jelito ze ścianą tylną jamy brzusznej.
Brzeg krezki przyczepiony jest do tylnej ściany brzucha, brzeg jelitowy łączy się bezpośrednio z jelitem.
JELITO CZCZE to jedna z trzech części jelita cienkiego, leżąca pomiędzy dwunastnicą a jelitem krętym. W nim odbywa się wchłanianie pokarmu. U ludzi dorosłych osiąga długość od 2–3 m. W błonie śluzowej jelita cienkiego występują liczne gruczoły, wydzielające sok jelitowy lub zasadowy śluz .  Błona śluzowa ma również mnóstwo malutkich, unerwionych wypustek, do których dochodzą bardzo cienkie naczynia krwionośne i limfatyczne. Każda wypustka, kosmek jelitowy- ma na sobie lekkie wgłębienia na powierzchni, zaś komórki wyściełające wnętrze jelita posiadają mikrokosmki – dlatego powierzchnia jelita stanowi największą powierzchnię kontaktu ze środowiskiem zewnętrznym . Wchłania mleczko pokarmowe i za pomocą krwi odbiera pożywienie. Tutaj odbywa się zasadnicza część trawienia.
 JELITO KRĘTE to końcowy odcinek jelita cienkiego. U człowieka ma ono około 3 metrów długości. W tej części przewodu pokarmowego zachodzą końcowe etapy trawienia, oraz wchłanianie strawionej treści pokarmowej. Jelito to kończy się zastawką krętniczo-kątniczą.

RUCHY JELIT
Ścianki jelita cienkiego ściskają się automatycznie. Rytmiczne ruchy odcinków jelita służą do ugniatania i kruszenia pokarmu, przeciwstawne skurcze jelita służą dobremu zmieszaniu pokarmu a ruchy perystaltyczne, następujące falowo, przesuwają pokarm w kierunku jelita grubego.

- jelito grube- długość ok. 150cm. Rozpoczyna się w prawym dole biodrowym  szerokim jelitem ślepym. Na końcu ma wyrostek robaczkowy. Jelito ślepe przechodzi w kręte (okrężnicę: wstępują , poprzeczną i essowatą) a następnie w odbytnicę.
Odbytnica kończy się odbytem, który ma zwieracz odbytu.
Jelito grube układa się w taśmy , które ściągają jelito tworząc fałdy.
Błona mięśniowa jelit zbudowana jest z tkanki łącznej .
Większość narządów okryte są OTRZEWNĄ

OTRZEWNA to błona surowicza pokrywająca narządy , ściany miednicy. Jest bogato unerwiona , unaczyniona, zawiera dwie warstwy : ścienną (pokrywa ścianę miednicy), trzewną (pokrywa narządy) .
Między nimi znajduje się jama otrzewnowa . Otrzewna ma ogromną zdolność wchłaniania płynów (5 l na godzinę), wydzielania płynów oraz właściwości bakteriobójcze.

FUNKCJE JELIT
1. jelito cienkie
- wydziela hormony , śluz, sok jelitowy (woda, elektrolity, enzymy, ) wytworzone w nabłonku jelita
- wchłania wodę, sole mineralne i produkty trawienia (tłuszcze- kwasy tłuszczowe, cukier- glukoza, białka- aminokwasy)
- odbywa się tu zasadnicza część trawienia i wchłaniania
2. jelito grube
-wydziela śluz
- wchłania wodę i sole mineralne
- formułuje i magazynuje kał
Na skutek działania bakterii jelit powstają witaminy K, D, A

OŚRODKI POKARMOWE ZNAJDUJĄ SIĘ w podwzgórzu : 
- ośrodek sytości - hamuje apetyt
- ośrodek głodu - wyzwala mechanizm przyjmowania pokarmu
Czynniki pobudzające aktywność ośrodków pokarmowych:
- LEPTYNA - pobudza sytość- wytwarzana jest wówczas gdy jest odpowiednia ilość glukozy
- CZYNNIKI MOTORYCZNE- wypełniony żołądek pobudza uczucie sytości
- CZYNNIKI TERMICZNE- zimno pobudza głód, ciepło sytość
- CZYNNIKI - CIŚNIENIE OSMOTYCZNE OSOCZA- ilość NaCL we krwi- Nadmiar pobudza sytość i pragnienie picia płynów
- WIDOK, ZAPACH,SMAK pokarmów pobudza głód.

ODŻYWIANIE polega na przyjmowaniu pokarmu, trawieniu, wchłanianiu składników pokarmowych i wody i przyswajaniu ich.
TRAWIENIE Składa się z mechanicznych procesów ( żucie, połykanie, ruchy jelit) oraz z procesów chemicznych polegających na przekształcaniu dużych cząstek w związki proste.
WCHŁANIANIE polega na transporcie substancji odżywczych (głównie w jelicie cienkim), wody i elektrolitów z przewodu pokarmowego do krwi.


TRAWIENIE BIAŁKA

białka dzielimy na roślinne ( małowartościowe) i zwierzęce (wysokowartościowe)
etapy trawienia:
1. rozdrobnienie pod wpływem żucia
2. w żołądku pod wpływem HCL i pepsyny powstają peptydy  (z pepsynogenu)
3. w dwunastnicy pod wpływem enzymów trzustkowych powstają krótsze peptydy
4. w dalszych odcinkach jelita cienkiego powstają aminokwasy , które wchłaniają się w kosmku jelitowym i przez żyłę wrotną przechodzą do wątroby gdzie ulegają przemianie.

TRAWIENIE TŁUSZCZÓW
(lipidy, węglowodany)
to estry glicerolu i kwasów tłuszczowych

funkcje:
-główny materiał energetyczny i zapasowy
- składnik hormonów
- przenoszą witaminy

etapy trawienia
1. rozdrobnione przez żucie
2. w żołądku rozbijane są na drobne kropelki (emulgowane)
3. w dwunastnicy pod wpływem lipazy trzustkowej trawione do kwasów tłuszczowych
4. wchłaniane w kosmku jelitowym , przechodzą do układu chłonnego , potem krwionośnego i do wątroby
Część jest gromadzona w wątrobie,  część przechodzi do krwi, a część gromadzi się w tkance tłuszczowej

TRAWIENIE CUKRÓW
(węglowodany , sacharydy)
funkcja to główne źródło energii
Cukry dzielimy na : cukry proste ( glukoza) , dwucukry ( sacharoza) i wielocukry (skrobia, celuloza)
Celuloza nie jest trawiona ale konieczna do prawidłowych ruchów jelit i wydalaniu kału.
Etapy trawienia cukrów:
1. rozdrabnianie (żucie)- w jamie ustnej pod wpływem amylazy ślinowej skrobia trawiona jest do dwucukrów.
2. w dwunastnicy pod wpływem amylazy trzustkowej z wielocukrów powstają dwucukry  (dalszy rozkład)
3. w jelicie cienkim powstają cukry proste
4. w kosmku jelitowym glukoza jest wchłaniana do krwi i żyłą wrotną przechodzi do wątroby