TOALETA JAMY USTNEJ (ALGORYTMY)

Ocena stopnia wydolności samoobsługowej pacjenta

Jest to wyznacznik oznaczenia zakresu udzielanej pomocy podczas pielęgnacji jamy ustnej. Na tej podstawie można szacować zakres oczekiwanej przez pacjenta pomocy.

1. pełna wydolność samoobsługowa- pielęgnację jamy ustnej wykonują samodzielnie pacjenci chodzący z pełnym lub zupełnym zakresem poruszania się  lub pozostający w łóżku, lecz z zachowaną sprawnością kończyn górnych.
2. częsciowa wydolność samoobsługowa- pielęgnację jamy ustnej wykonują pacjenci , korzystając z pomocy pielęgniarki lub opiekuna
3. brak wydolności samoobsługowej- pielęgnację jamy ustnej u ciężko chorych lub chorych nieprzytomnych wykonuje pielęgniarka lub opiekun medyczny

 W skład toalety jamy ustnej wchodzą: mycie zębów, podniebienia, języka, oczyszczenie tkanek znajdujących się pomiędzy zębami a policzkami oraz przestrzeni międzyzębowych . Mycie żebów powinno odbywac się rano po obudzeniu pacjenta , wieczorem przed zasnięciem oraz 30 minut po każdym posiłku. Dodatkowo raz na dobę wieczorową porą powinno się oczyścić zęby z kamienia nazębnego za pomocą nici dentystycznych. Raz dziennie również należy zrobić ocenę jamy ustnej przy użyciu dodatkowego oświetlenia.  Najczęściej występujące zmiany to:

• zapalenie jamy ustnej, dziąseł (zaczerwienienie, obrzęk błony śluzowej, nieprzyjemny zapach, ubytki w błonie śluzowej o nieregularnych brzegach)
• afty- białe plamki otoczone czerwonym rąbkiem , piekący ból, ślinotok
• parodontoza- ruchomość zębów, towarzyszące krwawienia
• zapalenie ślinianek - bolesne pęknięcia w kącikach ust, powiększenie i bolesność ślinianek w czasie dotyku
• opryszczka- pęcherze wypełnione płynem na czerwieni wargowej i kącikach ust
• zapalenie migdałków- powiększone, zaczerwienione i obłożone żółto białym ropnym nalotem migdałki 

CELEM TOALETY JAMY USTNEJ JEST

• oczyszczenie jamy ustnej z resztek pokarmów
• zapobieganie stanom zapalnym i zakażeniom w jamie ustnej
• zlikwidowanie przykrego smaku i zapachu z ust
• poprawa samopoczucia pacjenta
• zapobieganie próchnicy 
• pobudzenie wydzielania śliny
• wykonanie masażu dziąseł
• leczenie określonych zmian patologicznych w jamie ustnej według zaleceń lekarskich i pielęgniarskich

Zabieg zalecany u pacjentów

• z zaburzeniami świadomości
• ze zmniejszoną aktywnością psychoruchową
• ze zmniejszoną odpornością na zakażenia
• z zaburzeniami połykania
• z niemożnością przyjmowania pokarmów drogą doustną

przeciwwskazania

• stany po niektórych zabiegach operacyjnych, 
• urazy okolicy jamy ustnej

 w czasie wykonywania toalety jamy ustnej może dojść do

• uszkodzenia błony śluzowe jamy ustnej
• zachłyśnięcia się pacjenta
• przeniesienia drobnoustrojów
• krwawienia
• nasilenie dolegliwości bólowych

 PODSTAWOWE ZASADY W CZASIE WYKONYWANIA ZABIEGU TOALETY JAMY USTNEJ
 
1. zapoznanie się ze stanem pacjenta i ocena jego samodzielności w celu określenia zakresu pomocy
2. udzielenie pacjentowi informacji o istocie zabiegu oraz uzyskanie zgody na jego wykonanie (jesli pacjent jest nieprzytomny informujemy rodzinę o zabiegu)
3. uzgodnienie pory wykonania zabiegu
4. szanowanie prawidłowych nawyków i zwyczajów higienicznych pacjenta (jesli są nieprawidłowe wprowadzić edukację)
5. stosowanie środków do płukania jamy ustnej z uwzględnieniem rodzaju zmian chorobowych w ustroju pacjenta


TOALETA JAMY USTNEJ U PACJENTÓW Z PEŁNĄ WYDOLNOŚCIĄ SAMOOBSŁUGOWĄ
 w sytuacji:
- u osób w pełni sprawnych fizycznie, które samodzielnie się poruszają.
- u osób w pełni sprawnych fizycznie, które ze względu na spoczynkową formę leczenia (np. ostra niewydolność krążenia, opatrunki gipsowe itp.) powinny pozostać w łóżku
- u osób z zaburzoną sprawnością fizyczną i utrudniona możliwością samodzielnego przemieszczenia się , np. poruszanie się na wózku, przy kuli czy lasce
- u osób w pełni sprawnych fizycznie lecz z zaburzonymi procesami psychicznymi (np. zaburzenia pamięci, depresja)

    STRUKTURA CZYNNOŚCI

1. CZYNNOŚCI PRZYGOTOWAWCZE

A. przygotowanie opiekuna
- higieniczne mycie rąk
- ocena samodzielności pacjenta , sprawności fizycznej i psychicznej oraz nawyków higienicznych pacjenta

B. przygotowanie sprzętu, otoczenia i materiałów
  1. pomoc w przygotowaniu przyborów
    - pasta do zębów, nici dentystyczne, płyn do płukania jamy ustnej
    - szczoteczka do mycia zębów
    - kubek z wodą (30 stopni C) do płukania jamy ustnej lub z naparem z liści szałwii, azulanem
      (jeśli są patologiczne zmiany w jamie ustnej)
    - jeśli pacjent posiada protezy - pojemnik i środek do czyszczenia protez
    - miska nerkowata jeśli pacjent przebywa w łóżku
    - jesli pacjent nie posiada pasty do zębów przygotowujemy roztwór z soli kuchennej i sody oczyszczanej w proporcjach 1:2
   2. w łazience przygotowac krzesło przy umywalce, ustawić przybory toaletowe blisko pacjenta ale tak by mu nie przeszkadzały, zapewnienie spokoju w czasie toalety
  3. w łóżku osłonić pacjenta parawanem w celu zapewnienia warunków intymności , zabezpieczenie bielizny pościelowej i osobistej przed zabrudzeniem

C. przygotowanie pacjenta
- w przypadku nieprawidłowych nawyków higienicznych pacjenta przekazanie mu informacji o znaczeniu toalety jamy ustnej dla zdrowia oraz o prawidłowym sposobie jej wykonania
- zapewnienie wygodnej pozycji w łóżku - półwysokiej lub wysokiej , a w łazience pozycji na krześle.

2. CZYNNOŚCI WŁAŚCIWE 

   toaleta jamy ustnej w łóżku
- podanie pacjentowi przyborów
- obserwacja sposobu wykonania toalety

toaleta jamy ustnej w łazience
- umożliwienie pacjentom sprawnym lokomocyjnie korzystania z łazienki, umywalki
- zapewnienie bezpieczeństwa pacjentom osłabionym, umożliwienie przyjęcia pozycji siedzącej z oparciem
- przeniesienie przyborów do łazienki
- obserwacja sposobu wykonania toalety
- zapewnienie pacjentowi wygodnej pozycji w łóżku oraz warunków do odpoczynku

3.  CZYNNOŚCI KOŃCOWE  

a. uporządkowanie sprzętu, materiałów i otoczenia
- zapewnienie estetycznego wyglądu otoczenia
- ewentualne uporządkowanie zestawu lub dopilnowanie aby użyty sprzęt uporządkował pacjent samodzielnie
b. postępowanie z pacjentem
- zapewnienie estetycznego wyglądu bielizny osobistej i pościelowej pacjenta
c. czynności końcowe wykonywane przez opiekuna medycznego / pielęgniarkę
- higieniczne mycie rąk
- w razie potrzeby zaplanowanie dalszej edukacji na temat pielęgnacji jamy ustnej pacjenta


TOALETA JAMY USTNEJ U PACJENTÓW Z CZĘŚCIOWĄ WYDOLNOŚCIĄ SAMOOBSŁUGOWĄ

Częściowa wydolność samoobsługowa pacjenta występuje podczas ciężkiego przebiegu różnych chorób.

STRUKTURA CZYNNOŚCI 

1. czynności przygotowawcze

a. przygotowanie opiekuna /pielęgniarki
- higieniczne mycie rąk
- zapoznanie się ze stanem pacjenta
b. przygotowanie materiału, sprzętu, otoczenia
- przygotowanie zestawu

• pasta do zębów, nici dentystyczne, płyn do płukania jamy ustnej
• szczoteczka do mycia zębów
• kubek z wodą (30 stopni C) do płukania jamy ustnej lub z naparem z liści szałwii, azulanem (jeśli są patologiczne zmiany w jamie ustnej)
•  jeśli pacjent posiada protezy - pojemnik i środek do czyszczenia protez
•  miska nerkowata jeśli pacjent przebywa w łóżku
•  jesli pacjent nie posiada pasty do zębów przygotowujemy roztwór z soli kuchennej i sody oczyszczanej w proporcjach 1:2
• ręcznik
• małe źródło światła (mała latarka)

• rękawiczki jednorazowe

- zapewnienie intymności pacjentowi (parawan)

c. przygotowanie pacjenta
- poinformowanie o celu zabiegu
- uzyskanie jego zgody na wykonanie toalety jamy ustnej
- ułożenie pacjenta w pozycji półwysokiej lub bocznej

CZYNNOŚCI WŁAŚCIWE

1. założenie rękawiczek
2. zabezpieczenie bielizny osobistej pacjenta i pościelowej przed zamoczeniem
3. dokonanie oceny stanu jamy ustnej , błon śluzowych i uzębienia (za pomocą dodatkowego małego światła)
4. podanie pacjentowi przyborów do pielęgnacji jamy ustnej
5. uzależnienie pomocy od wydolności pacjenta i jego życzeń, np. nałożenie pasty do zębów na szczoteczkę, podanie kubka, płukanie, wyjęcie protez
6. oczyszczenie ust z resztek użytych środków i zanieczyszczeń
7. zapewnienie pacjentowi wygodnej pozycji w łóżku oraz warunków do odpoczynku

CZYNNOŚCI KOŃCOWE 

a. uporządkowanie sprzętu, materiałów i otoczenia
- zapewnienie estetycznego wyglądu otoczenia
-  uporządkowanie użytego zestawu
b. postępowanie z pacjentem
- zapewnienie estetycznego wyglądu bielizny osobistej i pościelowej pacjenta
c. czynności końcowe wykonywane przez opiekuna medycznego / pielęgniarkę
- higieniczne mycie rąk
- odnotowanie w dokumentacji pacjenta  wykonania zabiegu i zaobserwowanych zmian w obrębie jamy ustnej



 TOALETA JAMY USTNEJ U PACJENTÓW NIESAMODZIELNYCH CAŁKOWICIE


pacjenci w stanie śpiączki spowodowanej różnym podłożem
pacjenci nieprzytomni

STRUKTURA CZYNNOŚCI

1. czynności przygotowawcze
a. przygotowanie opiekuna medycznego / pielęgniarki
- higieniczne mycie rąk
- zapoznanie się ze stanem pacjenta

b. przygotowanie materiału, sprzętu, otoczenia

- przygotowanie zestawu

• szczoteczka i pasta do zębów
• szpatułka z nawiniętą gazą  ewentualnie zacisk pean z gazikiem
• gaziki
• miseczka z roztworem do czyszczenia jamy ustnej (jeżeli nie ma pasty do zębów: boraks z gliceryną w stosunku 1:2, Aphtin, woda z dodatkiem soku z cytryny...)
• rękawiczki jednorazowe, ewentualnie maseczka i okulary ochronne
• kubek do płukania jamy ustnej u pacjentów z zachowanym odruchem połykania
• płyn do płukania jamy ustnej: woda o temp. 30 stopni C, roztwór nadmanganianu potasu (jasny fiolet, napar z kwiatów rumianku, szałwii, tymianku, roztwór z soli kuchennej na bazie wody w stosunku 3/4 łyżki soli na 1 litr wody
• wazelina
• dwie miski nerkowate ( jedna na zużyte gaziki, druga na płukania)
• pojemnik na protezy
• ręcznik
• źródło sztucznego światła
• drewniana szpatułka ewentualnie szczękorozwieracz

- osłonięcie łóżka pacjenta parawanem

2. czynności właściwe

  -założenie rękawiczek
  - zabezpieczenie bielizny osobistej i pościelowej
  - wyjęcie protez zębowych jeśli są obecne
- uciśnięcie języka szpatułka owiniętą gazikiem ( u pacjentów nieprzytomnych zastosowanie szczękorozwieracza)
- dokonanie oceny stanu jamy ustnej
- usunięcie za pomocą jałowego gazika wydzieliny z jamy ustnej
- nałożenie pasty do zębów na suchą, czystą i miękką szczoteczkę
- oczyszczanie dziąseł w kierunku od tyłu do przodu jamy ustnej

• ustawienie włosia szczoteczki pod kątem 45 st. na dziąsłach w miejscu połączenia z zębami i skierowanie włosia w kierunku dziąseł
• delikatne "wymiatanie" szczoteczką z dziąseł na zęby
• wykonanie ruchów okrężnych na każdym zębie

- oczyszczenie wewnętrznej części zębów
- oczyszczanie powierzchni gryzącej zębów
- oczyszczanie tkanki znajdującej się pomiędzy wewnętrzną powierzchnią policzka a zębami
- oczyszczanie szczęki dolnej w ten sam sposób co górnej
-  oczyszczanie podniebienia twardego za pomocą 6 delikatnych ruchów: 2 po środku i po 2 po obu stronach w kierunku od tylnej części podniebienia ku przodowi
- oczyszczanie grzbietu języka

• wykonanie 6 ruchów, dwóch po środku i po dwa po bokach
• nie nalezy stosować zbyt mocnego ucisku ani zbyt głębokich ruchów gdyż wywoła to odruch wymiotny pacjenta

- czyszczenie dodatkowe podczas toalety wieczornej zębów za pomocą nici dentystycznych

• przygotowanie nitki o długości 30-45 cm.
• owinięcie jej na palcach wskazujących obu rąk
• wprowadzenie nitki między sąsiadujące zęby i przesuwanie jej od przodu do tyłu
• oparcie i napięcie nitki o boczną powierzchnię zęba i ostrożne przesuwanie od góry do dołu kilka razy
• przejście na boczną powierzchnię sąsiedniego zęba
• oczyszczenie w ten sposób każdego zęba

- usunięcie szczoteczką nadmiaru pasty i wydzieliny ( jeśli pacjent może połykać pozwalamy na wypłukanie)
- wyczyszczenie i założenie protez zębowych
- osuszenie ręcznikiem twarzy i warg pacjenta
- posmarowanie warg wazeliną lub innym środkiem ochronnym
- usunięcie ręcznika spod brody pacjenta
- ułożenie pacjenta w wygodnej pozycji dostosowanej do jego stanu zdrowia

3. czynności końcowe


 a. uporządkowanie materiału, sprzętu i środków
- uporządkowanie zestawu i użytych przyborów według obowiązujących zasad
- zapewnienie estetycznego wyglądu bliższego otoczenia
b. postępowanie z pacjentem
- zapewnienie czystości bielizny osobistej pacjenta i pościelowej ( w razie zabrudzenia lub zamoczenia nalezy zmienić)
c. czynności końcowe opiekuna / pielegniarki
- zdjęcie rękawiczek
- higieniczne mycie rąk
- udokumentowanie wykonania czynności i zaobserwowanych zmian w okolicach jamy ustnej