TOALETA JAMY USTNEJ (Algorytm)

na podstawie źródeł :
- Opiekun medyczny w praktyce E. Szwałkiewicz
- Podstawy pielęgniarstwa - Wydawnictwo Lekarskie PZWL
- Podręcznik wolontariusza hospicyjnego- Wydawnictwo Fundacja Hospicyjna

TOALETA JAMY USTNEJ  

Cel zabiegu :

• oczyszczenie jamy ustnej z resztek pokarmu
• zapobieganie stanom zapalnym i zakażeniom w jamie ustnej
• zlikwidowanie przykrego smaku i zapachu z ust
• poprawa samopoczucia pacjenta
• zapobieganie próchnicy
• pobudzenie wydzielania śliny
• Wykonanie masażu dziąseł
• leczenie określonych zmian patologicznych według zleceń lekarskich

Toaletę jamy ustnej przeprowadzamy 3 razy dziennie po każdym posiłku. 

Wskazania: 

u każdego pacjenta, a szczególnie :

• zaburzeniami świadomości
• chory nieprzytomny
• zmniejszoną aktywnością psychoruchową
• zmniejszoną odpornością na zakażenia
• Zburzeniami połykania
• niemożnością przyjmowania pokarmów drogą doustną

Przeciwwskazania do wykonania toalety jamy ustnej:

• stany po niektórych zabiegach operacyjnych i urazach okolicy jamy ustnej
• urazy jamy ustnej
• całkowita ekstrakcja zębów (do 12 godz. po usunięciu zębów)

Zagrożenia występujące podczas toalety jamy ustnej:

• uszkodzenia błony śluzowej
• zachłyśnięcia się pacjenta
• przeniesienia drobnoustrojów
• krwawienia
• nasilenia dolegliwości bólowych

Zasady:

1. Zapoznanie się ze stanem pacjenta i ocena stopnia jego samodzielności
2. udzielenie pacjentowi informacji o istocie zabiegu oraz uzyskanie zgody pacjenta
3. uzgodnienie pory wykonania pielęgnacji jamy ustnej
4. szanowanie prawidłowych nawyków pacjenta i jego zwyczajów higienicznych
5. stosowanie środków do płukania jamy ustnej, uwzględniając rodzaje zmian chorobowych

STRUKTURA CZYNNOŚCI
 toaleta jamy ustnej u pacjenta leżącego 

Plan działania

1. wykaz problemów opiekuńczych i higienicznych chorego

rozpoznanie problemów

- problemem pacjenta jest brak możliwości samodzielnego wykonania toalety jamy ustnej

- pacjent leżący, ma zmiany chorobowe w jamie ustnej (np. pleśniawki lub uszkodzenia śluzówki od protezy zębowej - jeśli posiada) i nie może samodzielnie wykonać toalety jamy ustnej.

Cele zabiegu

- oczyszczenie jamy ustnej 

-nałożenie na śluzówki preparatów leczniczych łagodzących stan zapalny

-zlikwidowanie przykrego zapachu  i smaku w jamie ustnej

- profilaktyka zakażeń i uszkodzeń błony śluzowej jamy ustnej

-poprawa samopoczucia pacjenta

2. wykaz zaplanowanych czynności w/g kolejności ich wykonania

- sprawdzenie samopoczucia pacjenta

- zapoznanie się z zaleceniami pielęgniarskimi i lekarskimi

- poinformowanie pacjenta i planowanej pielęgnacji jamy ustnej i uzyskanie zgody

- przygotowanie sali : zamknięcie okna, drzwi, postawienie parawanu

- dostosowanie wysokości łóżka

- pobranie materiałów pomocniczych i sprawdzenie ich, środków higienicznych, przyborów toaletowych i rozmieszczenie ich na stanowisku pracy

- higieniczne mycie rąk i dezynfekcja

- założenie fartucha ochronnego

-założenie rękawiczek ochronnych

- ułożenie pacjenta w pozycji półwysokiej lub bocznej (jesli jest nieprzytomny)

- zabezpieczenie pościeli i bielizny pacjenta, wyjęcie z szafki przyłóżkowej środków higienicznych i przyborów należących do pacjenta

- wyjęcie protezy pacjentowi (jeśli ją posiada)

- oczyszczenie protezy i zanurzenie jej w odpowiednim preparacie lub w czystej wodzie

- sprawdzenie stanu blony śluzowej jamy ustnej

- oczyszczenie dziąseł

- oczyszczenie błony sluzowej od wewnętrzej strony policzków

- oczyszczenie podniebienia

- oczyszczenie języka

- podlożenie miski nerkowatej i płukanie jamy ustnej (jeśli pacjent jest przytomny)

- osuszenie ręcznikiem ust pacjenta

- odstawienie miski nerkowatej

- ułożenie poduszek

- ułożenie pacjenta w bezpiecznej i wygodnej pozycji

- dostosowanie wysokości łóżka

- uporządkowanie otoczenia pacjenta

- umycie i dezynfekcja przyborów i sprzetu , odłożenie ich na miejsce

- segregacja i wyrzucenie odpadów

- higieniczne mycie i dezynfekcja rąk

- potwierdzenie w dokumentacji wykonania zadania

3.Wykaz materiałów pomocniczych i środków higienicznych

 - materiały pomocnicze - rękawiczki jednorazowe ochronne, fartuch ochronny, kilkanaście gazików jałowych, kilka serwetek ręcznika papierowego

- środki higieniczne - Aphtin lub Septosan w zalezności od jednostki chorobowej , środek do dezynfekcji przyborów toaletowych, środek dezynfekcyjny do rąk, ciepła woda do płukania jamy ustnej (temp. 30 stopni) płyn do płukania ust (jeśli jest zalecony)

4. Wykaz przyborów toaletowych i sprzetu

- przybory toaletowe- drewniane szpatułki owinięte gazikami, kubek, ręcznik, pojemnik na proteze (jesli pacjent ma założoną)

- sprzęt: dwie miski nerkowate, parawan, taca, krzesło, stolik przyłóżkowy, pojemnik na odpady medyczne, miseczka na ciepłą wodę do ogrzania środka leczniczego, pojemnik na odpady omunalne

czynności właściwe

1. Założenie rękawiczek.
2. Założenie ręcznika pod brodę pacjenta.
3. Wyjęcie protez jeżeli są obecne za pomocą chusteczki higienicznej lub gazika i odłożenie do specjalnego pojemnika.
4. Usunięcie za pomocą jałowego gazika zgromadzonej wydzielin w jamie ustnej.
5. Dokonanie oceny stanu jamy ustnej (błony śluzowej, języka i zębów).
6. Usunięcie za pomocą jałowego gazika zgromadzonej wydzieliny w jamie ustnej.
7. Nałożenie na suchą, czystą o miękkim włosiu szczoteczkę pasty do zębów (zamiast szczoteczki i pasty można zastosować szpatułkę owiniętą gazikiem i środki czyszczące).
8. Oczyszczanie dziąseł  w kierunku od tyłu do przodu jamy ustnej:
• ustawienie włosia szczoteczki pod kątem 45 stopni na dziąsłach w miejscu połączenia z zębami i skierowanie go w stronę dziąseł
• delikatne przesuwanie szczoteczki z dziąseł na zęby (można tę czynność powtórzyć kilka razy na każdym zębie lub wykonanie ruchów okrężnych na każdym zębie)
9. Oczyszczenie wewnętrznej powierzchni zębów:
• ustawienie włosia szczoteczki na zębie pod kątem 45 stopni
• skierowanie włosia w kierunku korony zęba
• delikatne przesuwanie szczoteczki z dziąseł na zęby (można tę czynność powtórzyć kilka razy na każdym zębie lub wielokrotne wykonanie ruchów do przodu i tyłu na przestrzeni kilku zębów lub wykonanie ruchów okrężnych na każdym zębie lub oczyszczanie strony wewnętrznej zębów przednią częścią szczoteczki, jeżeli jest ona za szeroka)
10. Oczyszczenie powierzchni gryzącej zębów.
11. Oczyszczenie tkanki znajdującej się pomiędzy wewnętrzną powierzchnią policzka a zębami za pomocą kilku ruchów.
12. Oczyszczenie szczęki dolnej w ten sam sposób co górnej.
13. Oczyszczenie podniebienia twardego za pomocą kilku delikatnych ruchów pośrodku i po obu jego stronach w kierunku od tylnej jego części do przodu.
14. Oczyszczanie grzbietu języka za pomocą kilku delikatnych ruchów pośrodku i po obu jego bokach.
15. Czyszczenie dodatkowo za pomocą nici dentystycznej.
16. Usuniecie szczoteczką nadmiaru pasty i wydzieliny u pacjentów z zachowanym odruchem połykania.
17. Umycie i założenie protez:
• dokładne wyszczotkowanie protez pod bieżącą wodą
• zanurzenie protez na kilka minut w środku czyszczącym
• wypłukanie po wyjęciu i założenie
18. Osuszenie twarzy i warg pacjenta i natłuszczenie ust pacjenta.
19. Usunięcie ręcznika spod brody pacjenta
20. Ułożenie pacjenta w wygodnej pacjenta dostosowanej do stanu zdrowia.

Czynności końcowe:

• uporządkowanie zestawu i użytych przyborów zgodnie z przyjętymi zasadami
• zapewnienie estetycznego wyglądu najbliższego otoczenia
• zapewnienie czystości bielizny pościelowej i osobistej pacjenta
• zdjęcie rękawiczek
• higieniczne mycie rąk
• udokumentowanie wykonania zabiegu oraz zaobserwowanych zmian w obrębie jamy ustnej

Toaletę jamy ustnej dostosowujemy do stanu pacjenta. Ważne jest czy jest zachowana pełna wydolność samoobsługowa pacjenta (asystujemy), częściowa (pomagamy i asystujemy) lub występuje brak wydolności samoobsługowej (wykonujemy toaletę jamy ustnej za pacjenta).

Należy zapamiętać , że 

• W razie wskazań medycznych może być konieczne przeprowadzenie pielęgnacji jamy ustnej co 2 godziny.

•  Chorzy ze zmianami chorobowymi w jamie ustnej wymagają szczególnej troski i dużej delikatności w wykonywaniu czynności pielęgnacyjnych.

• U chorych ze zmianami chorobowymi w jamie ustnej należy stosować odpowiednie zalecenia dietetyczne (pokarmy płynne, półpłynne, papkowate, podawane w mniejszych ilościach, lecz częściej, letnie, niezawierające drażniących potraw
  i zapachów).

Nieprawidłowe wykonywanie czynności pielęgnacyjnych może spowodować stany zapalne jamy ustnej (zakażenie), uszkodzenie śluzówki jamy ustnej, zranienia, złamania zęba, uszkodzenie protezy czy nawet zachłyśnięcie chorego.